Tıbbi Terminoloji 1. Ünite

Terminoloji Tanım ve Tarihçe

Terim sözcüğü değişik bilim sanat ve meslek alanlarında kullanılan, özel kullanım alanı bulmuş uzun bir sürenin birikimi olan özel sözcükleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Terminoloji terimlerle uğraşan bilim dalı anlamına gelmektedir.

Tıp terimleri Latince ve Grekçeden köken alır.

Tıp bilimleri içinde terimlerini ilk ortaya koyan bilim dalı Anatomi olmuştur.

Anatomide geçen  terimler için “Nomina Anatomica”,

Embroyolojide geçen terimler için “Nomina Embryologica”,

Histolojide geçen terimler için “Nomina Histologica” isimleri kullanılmaktadır.

Tıp terimleri günümüze gelene kadar birçok aşamadan geçmiş ve yavaş yavaş şekillenmiştir, ilk ortaya çıkışı eski Mısır dillerinde gözlenmektedir. Hekim olan bazı bilim adamlarının Tıbbi terminolojinin şekillenmesi ve gelişimindeki katkıları oldukça önemlidir. Günümüzde kullanılan birçok tıbbi terim Hippocrates zamanından kalmıştır. Türkiye’de 31 yıl tıp öğretimi Fransızca olarak yapılmıştır ve 1929 yılına kadar Arapça, Farsça ve Fransızca sözcükler tıp terimlerine hakim olmuştur. Harf devriminden sonra Latin alfabesi esasına dayanan Türk alfabesi kabul edilmiş ve özellikle de Latince ve Grekçe terimler dilimizde daha aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Terimlerin Okunuşu:

(Latin alfabesi ve harflerin okunuşu)

Latince 25 harften oluşan bir alfabe iken Türkçe’de 29 harf bulunmaktadır ve Türkçe’deki bazı harflerin Latincede karşılığı bulunmamaktadır. Latin harflerinin bir kısmı kimyada, farmakolojide, eczacılıkta, biyokimyada kullanılmaktadır.

Latince’deki sesli harfler: 6 tane olup bunlar “a,e,i,o,u,y” dir. Bunlardan “y” harfi dilimizden farklı özellik göstererek sesli harfler içinde anılmaktadır.

• c harfi “a,o,u” sesli harflerinden veya sessiz harflerden önce geldiğinde “k” okunur.
• “j” harfi sesli bir harfin önüne gelirse “y” olarak okunur. “y” harfi “i” şeklinde , “i” harfi de “i” şeklinde okunur (ancak “a,e,o,u” harflerinden önce gelirse “y” şeklinde okunur).
• “x” harfi “ks” şeklinde okunur, “th” harfleri de “t” şeklinde okunur.
• “ph” harfleri “f” şeklinde okunur. “ch harfleri “k” şeklinde okunur.
• “th” harfleri “t” şeklinde okunur. “rh” harfleri “r” şeklinde okunur. “sch” harfleri “ş” şeklinde okunur.
• “ae” harfleri “a” ya da “e” şeklinde okunur. “g” harfi “g” ya da “j” şeklinde okunur.
• “t” harfi “ia, io, iu” harflerinden önce gelirse “s” şeklinde okunur. “oe” harfleri “ö” şeklinde okunur.
• “eu” harfleri “ö” harfi şeklinde okunur. “au” harfleri “uv” ya da “o” şeklinde okunur.

Tıp terminolojisindeki ekler Terimlerin temel yapıları

Kök: Kök denilince bir kelimeden başka kelimelerin türetilebildiği, yalın haline verilen isim anlaşılmaktadır. Hepato: Karaciğer

Sinus: Boşluk, kafa kemiklerinde içi dolu boşluklar anlamına gelmektedir.

Kökün önüne ilave olan eklere önek, sonuna ilave olan eklere ise sonek adı verilmektedir.

Önek: Genelde tek başına kullanılmazlar ve köke anlam katmaya yararlar. Kelimenin başında bulunurlar. Bir adet olurlar. Tanımlayıcı olarak görev alırlar.

Sonek: Sözcüklerin tipini belirlemekte önemli rol alırlar. Ve sözcüklerin “kullanım amacını” belirtir. Terimlerin sonuna eklenir.

Tanısal işlemler için kullanılan sonekler içinde en yaygın olanları;

• -Grafi: Radyolojik görüntüleme,
• -Skopi: Ayna tutma,
• -Metri: Ölçme,
• Myelografi: Omuriliğin                radyolojik görüntülenmesi,
• Laringoskopi: Gırtlağa ayna ile bakmak,
• Odiometri: İşitme ölçümü anlamına gelmektedir.

Kaynaştırma ünlüsü: Sıklıkla kaynaştırma ünlüsü “o” harfidir. Bazen “a,e,i” gibi harflerde bu görevi yerine getirir.

Küçültme İfade Eden Terimler

-culus, culum gibi:

1. canalis kanal; canalicus kanalcık
2. Bronchus bronş; bronculus bronşçuk

Derecelendirme İfade Eden Terimler

• Hypo- Düşük,     az;          Hypocalcemia:    Kan kalsiyumunun azalması
• Hyper- Fazla;               Hypercalcemia:       Kan kalsiyumunun çok artması
• Super- Çok fazla, aşırı; Supernutrition: Aşırı beslenme

Zaman ve Yön Gösterenler

• Ante: Önce
• Pre: Öncesinde
• Peri: Sırasında, çevresinde
• Post: Sonrasında
• Pro: Öncesinden

Çoğul Yapan Ekler

• -a, -ae
• -on, -a
• -um, -a
• -us, -i
• -en, -ina

Akronimler

Günümüzde bazı sözcükler birden fazla terimle ifade edilmektedir, yazım açısından kısaltmak ve daha kolay okunur hale getirmek için çoğunlukla birkaç harfleri birleştirilerek okunur ve yazılırlar. Örnek:

BOS: Beyin Omurilik Sıvısı BT: Bilgisayarlı Tomografi

Eponimler: Bir kişi veya yer ile anılan hastalık, belirti, bulgu, cerrahi alet, test veya sendromlar ya da genel terimlerin özel kişi adlarıyla anılmasıdır. Tıp bilimi içinde önemli bir yeri olan Behçet Hastalığı buna en güzel örnektir.

Tıp Terminolojisinde Kullanılan Kısaltmalar

Tıbbi birçok terimin yerine artık kısaltmaları kullanılmaktadır. Bunlara örnekler verecek olursak

Ca: kalsiyum, Hb: hemoglobin, Hct: hematokrit, Tbc: tüberküloz

İnsan vücudunun bölümleri

Caput (baş) Collum (boyun) Truncus (gövde) Thorax (göğüs) Abdomen (karın) Pelvis (leğen) Dorsum (sırt)

Anesteziyoloji ve Reanimasyon

Anestezi duyarsızlaştırma anlamındadır. Genel anestezi yaşam fonksiyonları devam ederken kişinin geçici bilinç kaybının olması halidir.

Yoğun bakım: İleri derecede yaşamsal fonksiyonu bozulmuş kişinin ileri teknolojik desteğin olduğu ünitede takip edilmesi.

Anesteziyoloji: Anestezik maddeleri ve kullanılış şekillerini konu alan inceleyen bilim dalıdır.

Tıbbi terimleri çözümlerken sistem sınıflamasına dikkat edilmeli hangi sistemi ilgilendiriyorsa, o sistem doğrultusunda ezberlenmeye çalışılmalıdır. Tıbbi terminolojide kelimenin anlamı için telaffuzunda çok önemli olduğu unutulmamalıdır.