- İşletim sistemi, kullanıcılar ve bilgisayar sistemini oluşturan tüm donanım ve yazılımlar arasında yorumlayıcı ve düzenleyicidir. İşletim sisteminin görevi sadece yorumlamakla sınırlı değildir. Günümüzde gelişen bilgisayar teknolojisi birçok uygulamanın aynı anda yapılmasına olanak sağlamaktadır(rapor yazarken müzik dinlemek).
- İşletim sisteminin bir görevi de trafik polisi gibi veri trafiğinin doğru ve düzenli akmasını sağlamasıdır. Tüm bunları yaparken işletim sistemi bilgisayar kaynaklarını gözetler, değerlendir, her uygulamanın ana işlemciden ihtiyaç duyacağı düşünme süresini belirler, ayarlar ve işlemleri aksatmadan tamamlar buna ek olarak belleği kontrol ederken ekran ve modem gibi harici öğelerinde çalışmasını düzenler.
İşletim sistemi türleri
- Gerçek zamanlı işletim sistemleri: Değişik makine birimlerini, bilimsel çalışmalarda kullanılan araç geçleri ve endüstriyel sitemleri kontrol etmek için kullanılır. Ara yüzü kapasitesi oldukça sınırlıdır. Herhangi bir işlem gerçekleştiğinde bunun her defasında aynı sürede yapılmasını sağlar.
- Tek kullanıcı-tek görev: Tek kullanıcının her defasında tek bir işi yapabilmesine yönelik tasarlanmıştır. Ör avuç içi bilgisayarların işletim sistemi
- Tek kullanıcı-çoklu görev: Masa üstü ve diz üstü bilgisayar sistemleri buna örnektir (Windows ve Macintosh) Tek bir kullanıcı aynı anda birden çok işi yerine getirebilir.
- Çoklu kullanıcı: Farklı birçok kullanıcının bilgisayar kaynaklarından aynı anda yararlanmasına olanak tanıyan işletim sistemleridir. (Unix ve MVS) Çıkabilecek sorunların tüm kullanıcıları etkilememesi sağlanır.
İşletim sisteminin temel işlevleri
- Bilgisayarın açma düğmesine basıldığında ilk yüklenen ve çalışan program genellikle bilgisayarın salt okunur belleğinde(rom) bulunan bir dizi bilgidir. Temelde işletim sistemlerini iki görevi vardır ilki işlemci, bellek, disk alanı vb. bilgisayar sistemini donanım ve yazılım kaynaklarını yönetmek, ikincisi de uygulamalarla donanım arasındaki iletişimi kurup düzenlemek ve bunu belirli, tutarlı bir şekilde devam ettirmektir.
- Farklı programların aynı anda aksamadan çalışabilmesi işletim sisteminin bellek ve saklama işleviyle ilgilidir.
İşletim sistemi bilgisayarın belleğini yönettiğinde iki temel görevi yerine getirir. Bunlardan ilki her işlemin görevini yerine getirebilmesi için yeterli oranda bellekten yararlanması ve bu sırada işlemlerin birbirini engellememesidir. İkinci görevi ise sistem içindeki farklı bellek türlerinin uygun biçimde kullanılmasıdır. Bu farklı bellek türleri hızlarına göre Yüksek hızlı ön bellek, ana bellek, ikincil ya da sanal bellektir.
1. Yüksek hızlı ön bellek: Diğerlerine göre daha hızlı ve daha küçük birimlerle ifade edilen ve hızlı bağlantılarla merkezi işlem biriminin kullanımına yönelik olan bellek türüdür.
2. Ana bellek: Temel bellektir. Mb, Gb gibi ölçü birimleriyle ifade edilir.
3. İkincil ya da sanal bellek: İşletim sisteminin kontrolü altında sanal ram olarak çalışan uygulama ve verilerin daha sonra kullanılmak üzere saklanmasını sağlayan manyetik saklama ortamlarına verilen isimlerdir.
- İşletim sistemi bu farklı bellek türleri sayesinde değişik işlemlerin gereksinimlerini dengeler ve verilerin mevcut bellekler arasında düzenli akışını sağlar.
- Kullanıcı ara yüzü: Bilgisayar ve kullanıcı arasındaki etkileşimin yapısını oluşturmaktadır
-Dosya: Bilgisayar sisteminde verilerin ve programların bulunduğu bilgi kümeleridir. Tüm dosyalar ikili sayı sistemleri kullanılarak oluşturulur, klasörlerin içerisinde bulunur.
-Sürücü: Bilgisayarda bulunan veri ve program dosyalarının saklandığı sabit disk, disket ve CD rom ortamlarıdır.
-Klasör: Dosyaların ve programların bulunduğu bölümler ve onların alt bölümleridir. Dosya yapısı farklı klasörlerde yer alan dosyaları ifade eder(bilgisayar bir kitaplıksa sürücüler kitaplığın temel bölümü, ana klasör C sürücüsü, bu sürücünün altında bulunan klasör ve alt klasörler kitaplığın rafları gibidir. Tüm bu yapıya dosya yapısı denir)
İşletim sisteminin kullanımı
Masaüstü: Programların çalıştırıldığı kısa yolların, belgelerin ve diğer nesnelerin depolandığı yerdir.
Kısayol: Farklı program veya uygulamayı masa üstünde çalıştırılmak üzere oluşturulan nesnelerdir.
Masaüstünde sağ tıklama yaptığımızda gelen menüde bulunan nesneleri isimlerine, türlerine vb. göre sıralamak için simgeleri yerleştir, masa üstünde dağının nesneleri otomatik olarak sıralanmasını sağlamak için simgeleri diz, nesneleri yerleştirmek için bir klasöre ve dosyaya ihtiyaç duyulduğunda yeni seçeneğinden yararlanılır. Arka plan, erkan koruyucu vb görünüm ayarlarını yapmak için özellikler seçeneği kullanılır.
Başlat menüsü sabit diskteki programlara ve en son kullanılan belgelere ulaşmamızı sağlar. Başlat menüsü aynı zamanda bir çıkış menüsüdür. Programları başlatmak ve belgeleri açmak için araç çubuklarından yararlanırız. Başlatılan programların, açılan klasörlerin ve uygulamaların masa üstünde konumlandığı yer ise görev çubuğudur. Açık olan pencereler arasında gezinmeyi sağlayan klavye kısa yolu Alt+Tab (sekme)’dır.
