İşletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik 8. Ünite Özeti

8.ÜNİTE İş Ahlakı Açısından Eğitim Ve Etik Kodların Önemi

AİLE, EĞİTİM VE ÖĞRETİM KURUMLARI İLE İŞLETMELERDE İŞ AHLAKI EĞİTİMİ

Genel anlamda eğitim; toplumun davranış esaslarını benimseme ve toplumsal yapıya uyum sağlayacak insanı oluşturmayı amaçlamaktadır. Eğitim; insanı doğumundan ölümüne kadar etkileyen ve bir şekle sokmaya çalışan bir süreçtir. Etik ise; insanın “Ne yapmalıyım? Nasıl yapmalıyım?” sorularına vermeye çalıştığı bir yanıttır.

Etik eğitimi ile şu davranışlar amaçlanmaktadır;

• Etik eğitimi, ahlaki davranış edinmeyi güçlendirir.
• Etik eğitimi, ahlaki davranışları geliştirir.
• Etik eğitimi, ahlaki tecrübeyi arttırır.

Etik eğitimi: Bireyin davranışlarına ahlaki anlamda katkıda bulunmak amacıyla verilen bir eğitimdir.
Aile: Aile bireylerinin davranışlarına yön veren, en küçük sosyal gruptur.
Eğitim: Bireyin davranışlarında farklılıklar oluşturabilmektir.
Öğretim: Bireylerin ihtiyaç duydukları bilgilerin verilmesidir.

Aile; kan bağı, evlilik gibi olaylar neticesinde birlikte oturan iki ya da daha fazla kişinin oluşturduğu toplumsal bir gruptur. Kişinin yaşı, statüsü, rolü ne olursa olsun ilk eğitim aileden başlar.
Eğitim insan davranışlarının istenen niteliklere dönüştürülmesi olarak ifade edilebilir.
Eğitim ve öğretim birbirine karıştırılmamalıdır. Öğretimde amaç insanlara bilgi vermektir. Eğitimin amacı ise milli yapımızı, gelenek ve göreneklerimizi yaşatarak, insanların kişilik yapısını hedef alıp iyi insan olmalarını sağlayabilmektir. Milli Eğitim Bakanlığı, 09.03.2010 tarihli genelgesinde eğitim ve öğretim kurumlarında etik davranış ilkelerinin neler olduğunu açıklamıştır. Bu genelgeye göre; görevde kamu hizmeti bilinci, halka hizmet bilinci, hizmet standartlarına uyma, amaç ve misyona bağlılık, dürüstlük ve tarafsızlık, saygınlık ve güven, nezaket ve saygı, yetkili makamlara bildirim, çıkar çatışmasından kaçınma, görev ve yetkilerin menfaat amaçlı kullanılmaması, hediye alma yasağı, kamu malları ve kaynakların kullanımı, savurganlıktan kaçınma, bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan, bilgi verme saydamlık ve katılımcılık, yöneticilerin hesap verme sorumluluğu, eski kamu görevlileriyle ilişkiler, mal bildiriminde bulunma gibi etiksel davranış ilkeleri belirlenmiştir.

İş ahlakı ile ilgili eğitim programlarında üzerinde önemle durulması gereken noktalar şunlardır;

• Hazırlanacak eğitim programları yöneticiler ve yönetici kadrosu dışında kalanlar için farklı biçimde düzenlenmelidir.
• Ahlaki problemler her zaman açık değildir ve çelişkiler içerir. Bu nedenle bir durumu izah edebilmek için senaryolar kullanılmalıdır.
• Ahlak kuramları karmaşık ve belirsiz durumlarda karar verilmesine yardımcı olurlar. Özellikle yönetici kadrolarındaki kişilere ahlak konusunda kuramsal bilgi verilmelidir.
• Eğitim boyunca işletmenin ahlaka uygun davranışlarda bulunacağı, ahlak koduna uyulmasında işletmenin kararlı olduğu ve çalışanların etik koduna uyması gerektiği vurgulanmalıdır.
• iş ahlakı ile ilgili gerçek hayattan örnek olaylar sunularak soru-cevap şeklinde eğitime önem verilmelidir. Bu sayede kişiler alternatifi ve detaylı düşünmeyi daha rahat gerçekleştirebileceklerdir.

Yöneticilerin eğitim programı yanında periyodik seminerlerle de eğitimler aldığı görülmektedir. Bu program ve seminerlerde yöneticiler; sözcü bulundurmak, soru-cevap şeklinde toplantılar yapmak, panel ve işletme içi konferanslar düzenlemek gibi değişik yöntemlerden yararlanırlar. İşletmeler; pazarlıklarda etik, yerel toplumla ilişkiler, başkalarının özel bilgilerinin kullanımı, etik çevre yönetimi, rakiplerle ilişkiler, çalışanların disiplini, çalışanların kârları, birleşme ve devralma, fabrika kapanması ve geçici işten çıkarma, dürüstlük, ırk, cinsiyet ve yaş ayrımı, iltimaslı yetki kullanımı, borçlar ve güvenlik, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı testleri, çalışanların kayıtlarının gizliliği, kayıtların doğruluğu ve haber toplama gibi etik konular ile ilgili çalışanlarına eğitim vermektedirler. Bu eğitimlerin verilmesinde amaç; işletme çalışanların bireysel ve toplumsal olarak neleri yapması gerektiği bilincinin sağlanmasıdır.

ETİK KODLARIN GELİŞİMİ VE ÖNEMİ

1990’lı yıllarda işletmeler için yazılı etik kodlar oluşmaya başlamıştır.

Etik kodları; yapılacak işlerde saptanan standartlar yani davranışların minimum özelliklerinin ortaya konulmasıdır.

Etik kodları yazılı ya da yazısız olabilirler.

Etik kodlar; genel veya özel, düşünsel veya hayali, zorlayıcı veya yasal nitelikte olabilir.

Etik kodları; ahlaki uyum politikalarını içerir.

Etik kodlar, çalışanları; kanunlar, şirket politikaları ve iş ahlakı ile ilgili diğer konularda bilgilendirir.

Bir etik kodu oluşturulurken etik kodun aşağıdaki özelliklere cevap verebilir nitelikte olması gerekmektedir;
1. Uygulanabilirliği var mı?
2. Yeterince spesifik mi?
3. Kolay yayılabilir mi?
4. Bir geçerliliğe sahip mi?

Bir etik kodu oluşturmak için öncelikle onay alınmalıdır. Bu onay kod oluşturulacak gruptan veya toplumdan alınabilir. Etik kodu oluşturmanın son aşaması ise etik kodun gözden geçirilmesidir. İdeal bir etik davranış kodu şu özelliklerden oluşur;

• Hazırlanma ve güncelleştirilme sürecinde toplumun büyük bir kesiminin katılımı sağlanmalıdır.
• Taslaklarla ilgili yorumlar dikkatli bir biçimde incelenmeli, kamuoyunun talep ve eleştirileri dikkate alınmalıdır.
• Eğitim; denetim ve yaptırımlar ile desteklenmelidir.
• Açık ve kapsamlı olmalı, kolayca anlaşılabilir bir dilde yazılmalıdır.
• Ulusal etik davranış kodu, etik konusunda belli bir standardı sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.
• Üst düzey ve bazı hassas mevkilerde görev yapan kamu görevlilerine daha katı standartlar getirilmelidir.
• Kamu görevlilerine kılavuzluk edecek ve onları koruyacak kapsamlı bir “yap” ve “yapma”lar listesi olmalıdır.

 Etik kodlarının bir organizasyonda geliştirme süreci şu aşamalardan meydana gelmektedir;

• Farkındalık yaratma aşamasında organizasyonda ihtiyaçların tespiti için toplantılar düzenlenir ve toplantı sonuçlarının paylaşılması etik kodların geliştirilmesi için etkili bir yöntemdir.
• Konuların teşhisi aşamasında anket, gözlem gibi yöntemlerle araştırma yapmak,görüşme ve grup toplantılarıyla da farklı bakış açıları ve tutumları belirlemek amaçlanmaktadır.
• Bağlılık, etik kodlar genellikle kıdemli yöneticiler ve uzmanlardan oluşan bir grup tarafından oluşturulur ve çalışanların uyması arzu edilir. Bu şekilde tüm organizasyonda bağlılık esası sağlanmış olur.
• Şampiyonlar aşamasında organizasyonun farklı bölümlerinde uygulamaları gerçekleştirebilecek gönüllüleri tespit etmek ve onları konular hakkında tartışma ortamına çekebilmek amaçlanmaktadır. • Uluslararası değerler oluşturabilmek ve her alanda standartlar belirlemek zordur. Bu aşamanın amacı tüm ülkelerdeki çalışanlar dikkate alınarak uluslararası kodlar oluşturmaya çalışmaktır.
• Alternatif tarzlar, aşamasında genel kodlar yanında alternatif kodlar belirlenmeye çalışılır. Etik kodlar, piyasanın aktörleri tarafından belirsiz ve karmaşık durumlarda karar vermeyi kolaylaştırmak amacıyla geliştirilen davranış kalıpları bütünüdür. Etik kodları gemilere yol gösteren bir deniz feneri gibidir. Etik kodlar şu nedenlerden dolayı büyük bir öneme sahiptir.
• Kişi orijinal bir durumla karşılaşırsa etik kodlar grup rehberliği sağlar,
• Etik kodlar, mesleklerin değerlendirilmesinde ve kamu beklentilerinde temel oluşturur,
• Etik kodlar organizasyon üyeleri arasında yaygın amaç duygularını güçlendirir,
• Etik kodlar sayesinde meslek ünü ve kamu güvenini artar,
• Etik kodlar mesleğe karşı yerleştirilen güçlü eğilimleri korur,
• Etik kodlar yaptırımları tanımlar, etik olmayan davranışlardan caydırır,
• Etik kodlar, etik olmayan davranışlarda bulunma baskısı ile karşılaşan kişilere destek verir,
• Etik kodlar, üyeler veya üye olmayanlar arasında ve meslek üyeleri arasında tartışmaları düzenleme vazifesi görür.

Evrensel ahlak standartlarında olması gereken kavramlar;  dürüstlük, saygı göstermek, sorumluluk, doğruluk, insancıl olmak,uyulması gereken vatandaşlık kuralları olarak belirlenmiştir.

Etik kodların geliştirilmesi; temel değerlerin tanımlanması ve temel değerlerin uygulanması olarak iki kısma ayrılır.

Etik kodlar yılda en az bir defa olmak üzere güncelleştirilmelidir.

İŞLETMECİLİK OKULLARINDA ETİK EĞİTİMİNİN BUGÜNÜ VE GELECEĞİ

Uluslararası işletmecilik alanında 21. yüzyıl başlarında meydana gelen yolsuzluklar,skandallar, işletmeler tarafından insan ve çevre güvenliğine karşı kayıtsızlıklar ve zararlar işletme eğitiminin sorgulanmasını da beraberinde getirdi.

İş etiği derslerine yer verilmiş, az sayıda da olsa bazı üniversitelerde “merkez”ler kurulmuştur.

Bunlar arasında;
Hacettepe Üniversitesi işletmecilik Meslek Etiği Uygulama ve Araştırma Merkezi

Orta Doğu Teknik Üniversitesi

63 fakültenin İnternet siteleri içerik analizi ile taranmış adında ve içeriğinde “etik” kavramı geçen dersler belirlenerek tablo haline getirilmiştir. Tabloya göre adında etik geçen dersleri olan üniversite sayısı 18, içeriğinde etik dersi olan üniversite sayısı ise 22’dir. Adında etik geçen dersler genellikle “iş ahlakı” ve “iş etiği” adı altında verilmektedir.