Örgütlerde etik konulara baktığımızda mali skandallar, rüşvet, adam kayırmacılık, taciz gibi olaylarla
bağdaştırılmaktadır.
İş ahlakı, iş dünyasındaki mal ve hizmet üretim, satış ve tüketim sürecindeki doğruları ve yanlışları ifade eder. Neyin
doğru, neyin yanlış olduğu konusu ahlaki bir konudur. İş ahlakı, aşağıda yer alan şu gruplar arasındaki ilişkileri içermektedir
işletmeler arasındaki ilişkiler işletme ile tedarikçiler arasındaki ilişkiler işletme yöneticileri ile çalışanları arasındaki ilişkl işletme ile diğer kuruluşlar arasındaki ilişkiler.
işletme çalışanlarının kendi aralarındaki ilişkiler işletme ile kamu yönetimleri arasındaki ilişkiler
işletme ile müşterileri arasındaki ilişkiler işletme ile çevresel faktörler arasındaki ilişkiler
Büyük işletmeler sahip oldukları etki alanlarına göre altı boyutta incelenebilirler.
Ekonomik Güç: Sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve satış koşullarını belirleme yeteneğine dayanır.
Ekonomik güç, işletmelerin diğer beş alandaki güç ve etkisinin de kaynağıdır.
Sosyal ve Kültürel Güç: işletmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel özelliklerini etkileme imkanıdır.
Toplumda oluşan kültürel değerler ve yaşam tarzı üzerindeki etki gücüdür.
Teknolojik Güç: işletmelerin araştırma ve geliştirme faaliyetleri ve bir bütün olarak teknolojik ilerleme ve dönüşümde
üstlendikleri rolü ifade eder.
Politik Güç: işletmelerin politik yaşamı oluşturan karar süreçlerini ve böylece toplumsal yaşamın tüm alanlarını
etkileme yeteneğini anlatır.
Fiziki Çevre Üzerindeki Güç: işletmelerin doğal kaynakların yönetimine katılma ve bölgesel gelişme politikalarını
etkileme gücünden kaynaklanır.
Birey Üzerindeki Güç: işletmelerin doğrudan ve dolaylı olarak etki alanı içinde bulunan bireyler üzerindeki bireysel
seçimler, tercihler, düşünce ve davranışlar üzerindeki etkileme gücünü ifade eder.
Günümüzde modernleşme, küreselleşme ve bilgi toplumlarına geçişle birlikte toplumların ve örgütlerin yapıları da
değişmeye başlamıştır. Rekabet, değişim, çalışma politikaları buna bağlı değişen kültür etik değerleri de
etkilemektedir.
Etiksel analiz, gelişi güzel bir süreçten çok, gerçek veya ahlaki konu hakkında sistematik sebep bulma sürecidir.
Yapılan davranışın etik veya etik olmadığı hakkındaki bilgiyi sebepleri verecektir.
Her şeyden önce etiksel problemler, yasal problemler değildir.
Çalışanlara yönelik haksız davranışlar, örgütün etiksel yapısını gösterebilir. Çalışanlara, müşterilerine davrandıkları
gibi davranmıyorlarsa veya performans değerleme standartları adil değilse, örgüt etik olmayabilir. Bunun yanında,
ahlaki konuların ele alınma biçimi hakkında belirli prosedürlerin yokluğu ile çalışanlar ve yöneticiler arasında temel
iletişim ağı yok ise, bu durum örgütün etik yönünden riskte
olduğunu gösterir. Halka karşı görevlerinin yanında, hissedarlara olan sorumluluklarını bilmeyen ve çalışanların kişisel
etiklerini evde bırakacağına inanan örgütler etik olmayan davranışlar sergileyebilirler.
iş etiğinin eksikliği de örgüte artı bir maliyet yükler. Etiksel problemlerin farkına varamamak hem yasal hem de mali
açıdan örgüte zarar verir.
Hata ve istifa oranlarında artış, hastalıklar, stres ve devamsızlık, düşük verim, etik olmayan iş faaliyetleri sonucu
ortaya çıkan problemlerden bazılarıdır
iş etiği bireyler gruplar ya da topluluklar tarafından benimsenen kabul edilen ve inanılan davranış kurallarıdır. Etik Dış
1. Uzun vadeli planlar üzerinden kısa dönemli kârlara önem verirler
2. Profesyonel etik kodların kurulmasına önem verirler veya baskı yaparlar.
3. Etik problemlerin çözümünü haşfe alırlar.
4. Finansal kayıplara neden olabilecek etik konulara isteksiz yaklaşırlar.
5. Çalışanlara etik dışı davranışları teşvik edici çevre yaratırlar.
6. Etik problemlerin çözümünü hukuk departmanına gönderirler.
7. Halkla ilişkiler gibi konuları etik olarak incelerler.
8. Çalışanlarına tüketicilerden farklı davranırlar.
9. Keyfi veya haksız performans değerleme standartları uygularlar.
10. Etik problemleri çözümlemede referans olabilecek rehberleri kullanmazlar.
11. Çalışanlar arasındaki gammazlığı ortadan kaldırmazlar.
12. Çalışanları kişisel etiklerinden vazgeçmeleri konusunda teşvik ederler.
Bireylerin etik davranışlarını belirleyen değer sistemleri olduğu gibi örgütlerinde etik davranışlarını belirleyen değer
sistemleri vardır. Örgütler de bireyler gibi etik gelişimin farklı aşamalarında olabilirler
En alt aşama, yasal olmayan davranışların sadece örgütle ilgili kısmının incelendiği aşamadır. Hiçbir yasa
çiğnenmediği sürece, örgüt istediği gibi davranmaya özgürdür.
ikinci aşamada, etik kurallar vardır. Ancak bu kurallar sadece yol göstericidir.Yani uyup uymamak örgüte aittir.
Herhangi bir etik davranış uygun olmasa da eğer yasal ise tolere edilebilir. Yapılan davranış kısa dönemli bir yarar
sağlamayı hedeflemektedir.
Örgütün etik davranışının üçüncü aşaması etiksel karar alma süreci ile kurumun karar alma sürecinin bütünleştiği bir
aşamadır. Kararların doğruluğu etik bir davranış olması ile ispatlanır. Etik amaç ve ilkelerin kabul edildiği gözlenir. Etik
davranışları gerçekleştirmek için tekniklerin, ilkelerin neler olduğunu anlamaz ise örgüt bu aşamaya ulaşamaz.
Örgütlerde etik davranış modeli birbirini etkileyebilecek karmaşık yapılardan oluşmaktadır.
Etik veya etik – dışı davranışlar kişi – durum etkisinin bir sonucudur. Bu nedenlerle
örgütün etik iklimini ve karar vericilerin ahlak prensiplerini tartışmakta yarar
görülmektedir.
Örgütlerde Etik Davranış Modeli ;
| Kültürel Etkiler | Bireyler | Örgütsel Etkiler |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ÖRGÜT ETİĞİ VE SOSYAL SORUMLULUK
Sosyal sorumluluk, işletmelerin finansal faaliyetlerinde ve kararlarında insan haklarını dikkate alarak,
satıcılar, müşteriler, tüketiciler çalışanlar, çevre ve toplum için zararlı olabilecek tutum ve davranışlardan
kaçınmalarını ifade etmektedir.
işletmenin sosyal çevresi müşterilerden, diğer şirketlerden, çalışanlardan ve yatırımcılardan oluşmaktadır.
Örgütte sosyal sorumluluk anlayışını etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Sosyal sorumluluk daha geniş bir
çerçevede özellikle üst yönetimle ilgili olmakla beraber örgüt tarafından istihdam edilen bireylerin de etiklerini
yansıtmaktadır. Fakat sosyal sorumluluk hükümet veya tüketiciler gibi dış çevresinden de baskı görebilir. Son olarak
örgütlerin davranışını yatırımcıların talepleri, aynı ülke veya endüstride bulunan diğer örgütlerin davranışları
şekillendirir. Sosyal sorumluluk yasal, etik ve gönüllü sorumlulukları kapsamaktadır.
Etik sorumluluklar, yasalar tarafından değil, toplum tarafından işletmelerden yapması beklenen davranış ve
aktiviteler olarak tanımlanmaktadırlar. Gönüllü sorumluluklar toplumun işletmeden istediği etkinliklerdir. ihtiyari
sorumluluklardır.
Örneğin sanata ve eğitime işletmeler tarafından yapılan mali destekler bu tür sorumlulukların sonucu olarak görülebilir. Toplum işletmelerden bu tür desteklerde bulunmasını bekler, ancak bu tür desteklerde bulunmayan işletmelerin davranışları da etik – dışı olarak nitelendirilmez. Bir işletmenin ekonomik sorumluluğu, işletmeyi devam ettirerek yatırımcıları memnun etmek ve toplumun istek ve gereksinimlerini sağlamaya yönelik olarak mal ve hizmetleri üretmektir.
İşletmenin Sosyal Sorumluluk Piramidi;
| Gönüllü Sorumluluk | Ahlaki Sorumluluk | Yasal Sorumluluk | Ekonomik Sorumluluk |
| Gönüllü Etkinliklerde Bulunmak, Yaşam Kalitesini Arttırmak |
Doğru, Dürüst ve Adil Olmak, Zarar vermekten kaçınmak. | Kanunlara ve Kurallara Uygun Davranmak, Oyunu Kurallarına göre oynamak. | Kar Amacı Gütmek: Bu Sorumluluk Diğer sorumlulukların dayanak noktasıdır. |
Sonuç olarak işletmelerin çevre,adalet, insan kaynakları,toplum,ve mamul gibi sorumlulukları vardır.
Bazı bilim dalları ise sosyal sorumluluk alanlarını ürün, pazarlama uygulamaları, iş gören eğitimi, hayırseverlik, çevre
kontrolü, dış ilişkiler, iş gören ilişkileri, azınlık ve kadınların istihdamı, iş gören güvenliği ve sağlığı olarak genişletmiştir.
İşletmelerin çeşitli gruplara karşı etik sorumlulukları vardır. Bunlar tüketiciler, çevre ve hükümet olmak üzere işletme
dışı gruplar. Hissedarlar ve çalışanlar olarakta işletme içi gruplar olarak iki grupta incelenmektedir.
Örgüt Dışı Gruplara Olan Etik Sorumluluklar
Bu kurama göre işletmelerin ve yöneticilerin tüketicilere karşı dört temel görevi vardır. Bunlar kısaca şöyledir;
Birincisi, satış sözleşmesinin koşullarına uyumlu olmaktır.
Bunu belirleyen faktörler ise güvenirlilik, hizmet süresi, garanti sorumluluğu ve üretim güvenliğidir. ikinci faktör olan
hizmet süresinde önemli olan konu, satın alınan malın, tüketicinin kullanmayı düşündüğü süre boyunca bozulmadan
kullanılmasıdır Üçüncü faktör garanti sorumluluğudur. Satın alınan mal, belli bir süre içinde bozulursa, tamir gibi
işlerin işletme tarafından üstlenilmesini ifade etmektedir. Son faktör olan üretim güvenliği, işletmelerin satılan malın
kullanımındaki riskleri belirtmeleri güvencesidir.
İkinci temel görevi, malın özelliklerini taşımasıdır.
Üçüncü temel görevi, yalandan kaçınmaktır.
Son temel görev, baskı ve zorlama yapmaktan kaçınmaktır.
Sanayi uygarlığının hızlandırdığı daha çok üretim ve tüketim yarışının doğal ve toplumsal çevreye çıkardığı fatura, yol
açtığı sorunlar ortadadır. Hava, su ve toprağın yaşamı tehdit edecek boyutlarda kirlenmesi, kimi doğal kaynakların
tükenme tehlikesi, endüstrinin yaydığı tehlikeli gaz, toz ve sıvılar, doğal gıda maddelerinin kirlenmesi, asit yağmuru,
endüstri atıklarının ve zehirli atıkların düşük maliyetle yok edilmesi sırasında oluşan riskler, bu sorunlar arasında
sayılabilir.
İşletmelerin ve dolayısıyla yöneticilerin sorumlu oldukları iki grup vardır. Bunlardan birincisi hissedarlar, ikincisi de
çalışanlardır. Yöneticilerin hissedarlara karşı birincil sorumluluğu kârı arttırmak ve maliyetleri azaltmaktır.
Tarafar arasında yalnız sözleşmeye dayalı düzenlemeler olduğunu ele alan rasyonel örgüt teorisi, temel etik
sorumlulukları iki alanda toplamaktadır. Birincisi, çalışanların örgütsel amaç gerçekleştirmesinde gayretli olması ve
sadakati olması ikincisi ise, yöneticilerin çalışanlara adil ücret ve çalışma koşullarını sağlamasıdır. Genel olarak
çalışanların temel etik ödevi, işletmenin amaçları doğrultusunda çalışmak ve amaçlara zarar verebilecek herhangi bir
etkinlikten kaçınmaktadır.
Küreselleşme sürecinin, iş etiği ve etiksel ilkeler üzerindeki etkisi üç boyutta ele alınabilir.
Ilk olarak; küresel piyasada rekabet avantajının elde edilmesinde insanların tutum ve davranışlarının etkisinin
artmasıdır
ikinci etkisi ekonomik ilişkilerde uluslararası etik vizyonun ve ilkelerin gücünün hissedilmesidir.
Üçüncü etkisi ise, küreselleşme ile birlikte, bazı uluslararası uzman kuruluşlar
tarafından etik kodların belirlenmesi ve kullanılmasıdır.
Bell ve Bryman ortaya konulan etik ilkeler şu şekilde özetlenebilir.
• itibar saygı, • kişisel ve örgütsel gizliliğin korunması,
• bilgilendirme, • dürüstlük ve şeffaşık,
• güvenilirlik, araştırma bulgularında yanlış beyan, anlatım ve
yönlendirmelerden kaçınılması. • itibar saygı,
