İşletme Bilimi
İşletme biliminin inceleme ve araştırma konusunu işletmeler oluşturur. İşletme bilimi işletmelerin iç ve dış çevresindeki olayları inceleme, bunların nedenlerini araştırma, açıklama ve belirli ilkeleri ortaya koyma amaçlarını taşımaktadır. İşletme bilimi bağımsız bir bilim alanı olmakla birlikte, çeşitli bilim alanlarının yöntemlerinden, kavramlarından ve teorilerinden yararlanarak bu bilim alanları ile iç içe geçmiş durumdadır. Bu bilim alanları arasında hukuk, iktisat, sosyoloji, psikoloji, matematik, istatistik ve mühendislik yer alır.
İşletme Kavramı
Literatürde işletme kavramının çok sayıda tanımı yapılmıştır. Bu tanımlardan birine göre işletme, toplumdaki bireylerin ihtiyaçlarını kâr sağlama amacıyla karşılamak için, düzenli olarak ürün ya da hizmetin üretim ya da dağıtımı gerçekleştiren ekonomik bir etkinliktir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, işletme yalnızca otomobil, mobilya ve giysi gibi somut ürünler üretmez, aynı zamanda eğitim, sağlık ve ulaşım gibi hizmetleri de sağlar. Ayrıca işletmeler üretilen ürün ya da hizmetlerin dağıtımını da gerçekleştirirler.
İşletme tanımları, işletmecilikle ilgili bazı özellikleri de ortaya koymaktadır. Bu özellikler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
İşletmelerin Faaliyet Alanları
İşletmelerin faaliyet alanlarını genel olarak üç gruba ayrılır:
Endüstri, somut ürünlerin üretimi ile ilgili olan bir işletme dalıdır. Endüstriler tarafından üretilen ürünler, son tüketici ya da endüstriyel tüketiciler tarafından kullanılabilir. Endüstri işletmeleri temel, imalat ve yapı endüstrisi olmak üzere üçe ayrılır. Temel endüstri işletmeleri; madencilik ve taş ocakçılığı (yenilenemez) ya da ormancılık ve balıkçılık (yenilenebilir) işletmelerinden oluşur. Ürünlerin üreticiden tüketiciye aktarılmasını sağlayan ve işletmelerin faaliyetlerinde onlara destek olan işletmeler ise ticaret işletmeleridir. Ticaret işletmeleri toptancı, perakendeci, ithalatçı ve ihracatçı olarak faaliyet gösterebilirler. Hizmet işletmeleri ise, tüketicilere soyut ürünleri sağlarlar.
İşletmelerin Başarı Koşulları
İşletmelerin başarılı bir biçimde varlıklarını sürdürebilmeleri; doğru örgütlenme, etkin yönetim ve girişimcinin sahip olduğu niteliklere bağlıdır.
Doğru örgütlenme: Örgütlenme, iş ve iş araçlarının mantıksal düzenlenmesidir. Bir işletmeyi doğru örgütlemek, işlevlerini yerine getirebilmesi için gerekli olan her şeyi sağlamaktır.
Etkin yönetim: İşletmelerin etkin bir biçimde faaliyet gösterebilmeleri için, işletme faktörlerinin koordineli bir biçimde bir araya getirmesi gerekir.
Girişimcinin nitelikleri: İşletme örgüt yapısı ve yönetiminin görevleri, işletmeyi yönetme sorumluluğuna sahip olan girişimciye bağlı olarak belirlenir. Bu nedenle girişimci, işletmenin dinamik ve aktif unsurunu oluşturur.
İşletmelerin Ekonomideki Yeri
Ekonomideki genel işleyişe göre hane halkları ve işletmeler, ekonomideki karar verici mekanizmalardır. Ekonomik yapı içerisinde, hane halkları ve işletmeler ürün ve hizmet pazarı ve üretim faktörü pazarı ile etkileşim içerisindedirler. Ürün pazarlarında, hane halkları alıcı, işletmeler satıcı konumunda iken üretim faktörleri pazarında, hane halkları satıcı, işletmeler ise alıcı konumundadır. İşletmeler, üretim faktörlerini kullanarak ürün ve hizmet üretirler ve ürettikleri bu ürün ve hizmetleri hane halklarına satarlar. Hane halkları, arz ettikleri üretim faktörleri karşılığında elde ettikleri gelirleri, ihtiyaçlarını karşılamak üzere, işletmeler tarafından üretilen ürün ve hizmetleri satın almak üzere kullanır. Hane halkları tarafından yapılan bu harcamalar faktör geliri olarak tekrar hane halklarına geri döner.
İşletmeciliğe İlişkin Temel Kavramlar
Ekonomik Sistemler: Bir toplumun üretim, değişim, tüketim ve bölüşüm gibi ekonomik sorunlarını bir düzen içerisinde çözmek için oluşturulan sosyal örgütlenme biçimleri, ekonomik sistemleri oluşturmaktadır. Toplumdaki bireylerin mutluluk ve refahını gerçekleştirme amacını taşıyan ekonomik sistemler kapitalist sistem, sosyalist sistem ve karma ekonomik sistem olmak üzere üçe ayrılır.
Kapitalist sistem: Kapitalist sistemde, ekonomik sorunların çözümü piyasa ve fiyat mekanizması aracılığıyla yapılır ve ekonomik faaliyetlerin temel amacını fayda ve kâr oluşturur.
Kapitalist sistemin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Sosyalist sistem: 19. yüzyılda Alman düşünür Karl Marx, sosyalist düşüncenin temellerini atmıştır. Sosyalist sistem, kapitalist sisteme bir tepki olarak ortaya çıkmıştır ve bu nedenle kapitalist sistemin temellerini oluşturan bireycilik ve özel mülkiyete bu sistemde yer verilmez. Üretim araçlarının mülkiyeti, işçi sınıfı adına devlete aittir. Üretimin temel amacı, toplumun ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Ürünlerin fiyatı ekonomik planlama ve maliyete göre belirlenir.
Karma ekonomik sistem: Karma ekonomik sistem, özel mülkiyet yanında kamu mülkiyeti ve devlet girişimcine yer verir ve toplumcu bir düşünceye dayanır. Karma ekonomide, devlet planlamasına yer verilmekle birlikte, sosyalist sistemde olduğu gibi otoriter bir yapı bulunmaz. Bu sistemde, sosyal devlet anlayışı geçerli olup birey ya da toplumun ön plana çıkması ya da birbirine tercih edilmesi söz konusu olmaz.
İhtiyaç ve İstekler: Toplumdaki bireylerin, maddi ve kültürel varlıklarını sürdürebilmeleri ve geliştirebilmeleri için, çeşitli ürün ve hizmetlere karşı duydukları isteğe ve bu isteğin yarattığı gerginliğe ihtiyaç denir. İnsanlar, yaşamları boyunca ihtiyaçlarını karşılamak için çaba gösterirler. Bireyler, çeşitli ürün ya da hizmetlerin tüketimi ile ihtiyaçlarını karşılarlar. Ürün ve hizmetlerin ihtiyaçları karşılama özelliğine fayda adı verilir. Birey için yaşamsal öneme sahip olmayan, ancak yaşamına rahatlık ve konfor ekleyen şeyler ise istek olarak adlandırılır.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Maslow’a göre insan ihtiyaçları; fizyolojik, güvenlik, sevgi ve ait olma, saygı görme ve kendini gerçekleştirme ihtiyaçları olarak beşe ayrılır.
Maslow, ihtiyaçları şu şekilde sıralamaktadır.
Maslow, bu sıralamada insan ihtiyaçlarını en temel olandan, insan kişiliğinin gelişimine paralel olarak en karmaşık olana doğru sıralamaya çalışmıştır.
Arz ve Talep Kavramı: Talep, bir ekonomide tüketici davranışlarını açıklarken arz, üretici davranışlarını açıklar. Talep, belirli bir zaman diliminde piyasada, tüketicilerin değişik fiyat düzeylerinde satın almak istedikleri ekonomik ürün ve hizmet miktarı olarak tanımlanabilir. Belirli bir zaman diliminde, üreticilerin piyasada değişik fiyat düzeylerinde satmak istedikleri ürün miktarına ise arz adı verilir.
Tüketim ve Tüketici Kavramı: Üretilen ürün ve hizmetlerin, istek ve ihtiyaçları karşılama amacıyla kullanmasına tüketim denir. Tüketim eylemini gerçekleştiren birey ya da örgütler ise tüketici adını alır. Son tüketici; kendisinin ya da aile bireylerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere satın almada bulunan kişi ya da kişilerdir. Endüstriyel tüketici; ekonomik faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak üzere satın almada bulunan işletme ya da örgütlerdir.
Ürün ve Hizmet Kavramı: İnsan ihtiyaçlarını karşılama özelliği taşıyan araçlara, ürün ya da hizmet adı verilir. Bu araçlardan dokunulabilir olanlar (somut) ürün, dokunulamaz olanlar (soyut) ise hizmet olarak adlandırılır. Ürünler çeşitli açılardan sınıflandırılabilir.
Ekonomik ürün: İnsan ihtiyaçlarını karşılama özelliğine sahip, doğada herkes için yeterli miktarda ve hazır bulunmayan ürünler ekonomik ürünlerdir. Bu ürünlerin elde edilebilmesi için emek ve çaba harcanmalıdır.
Ekonomik olmayan ürün: İnsan ihtiyaçlarını giderme özelliğine sahip, doğada herkesin ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde bol miktarda bulunan ürünler ekonomik olmayan ürünlerdir.
Tüketim ürünü: Bireylerin kişisel ihtiyaçlarını karşılamak üzere satın aldıkları ve tekrar üretim amacıyla kullanılmayan ürünlerdir.
Endüstriyel ürün: Bireylerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere sunulacak olan ürün ve hizmetlerin üretiminde kullanılan ürünlerdir.
Dayanıklı ürün: Tüketiciler tarafından elde edildikten sonra, uzun süre fayda yaratan ürünler dayanıklı ürünlerdir.
Dayanıksız ürün: Kısa süre ya da bir kez kullanım sonucunda faydasını yitiren ürünler, dayanıksız ürünlerdir.
Üretim ve Üretim Faktörleri: İhtiyaçlarımızı karşılayacak olan ürün ve hizmetlerin çoğunun üretilebilmesi için üretici tarafından bazı kaynakların bir araya getirilmesi gerekir. Üretim faktörü olarak adlandırılan bu kaynaklar; doğal kaynaklar, iş gücü ve sermaye olmak üzere üç temel unsurdan oluşmaktadır. Ancak bu üç unsurun işlevselliğini gelişen teknoloji ve girişimcilik ruhu ile devam ettirmek söz konusu olduğundan, bu üretim faktörlerine teknoloji ve girişimciyi de eklemek gerekmektedir.
Doğal kaynaklar: Doğal kaynaklar, bir ülkenin üretim yeteneğini etkileyen ve doğadan sağlanan her türlü şeydir. Hava, su, toprak, bitki örtüsü, hayvanlar ve madenler doğal kaynakları oluşturur.
İş gücü: İş gücü, ürün ya da hizmetlerin üretimini gerçekleştiren fiziksel ya da düşünsel insani çabaları ifade eder. Üretimde yer alan bir işçinin, fiziksel gücünden yararlanılırken, bir yöneticinin, düşünsel gücünden yararlanılır. İş gücü, bir işletmede en alt düzeyde çalışan bir işçiden, en üst düzeyde çalışan yöneticiye kadar tüm çalışanları kapsar.
Sermaye: Bir üretim faktörü olarak ekonomik açıdan sermaye; araçlar, makineler, binalar gibi işletmeler tarafından ürün ve hizmet üretiminde kullanılan fiziksel kaynakları ifade eder. İşletme yönetimine göre ise sermaye, ürün ve hizmet üretiminde kullanılan maddi olan ve olmayan tüm varlıkları ifade etmektedir. Maddi varlıklar arasında; doğal kaynaklar, mamul ve yarı mamuller, bina, makine, alacaklar ve nakit para sayılabilir. Maddi olmayan varlıklar arasında ise; imtiyaz, lisans, marka, patent ve telif hakları ya da know-how ve işletme hakları sayılabilir. Temelini bilgi, beceri ve deneyimin oluşturduğu entelektüel sermaye kapsamına ise bilgi, bilgi sistemleri, patent, telif hakları ve lisans anlaşmaları gibi maddi olmayan varlıklar girer.
Girişimci: Üretim faktörlerini bir araya getirerek üretime yönlendiren, işletmeyi kurarak risklere katlanıp, kâr sağlamaya çalışan kişi girişimcidir. Girişimci bir birey, bir işletme ya da kamu kuruluşu olabilir.
Teknoloji: Ürün ve hizmet üretiminde gerekli olan üretim bilgisi, teknoloji olarak adlandırılır. Bir üretim faktörü olarak teknoloji, üretim ve ürün teknolojisi olarak iki açıdan ele alınabilir. Üretim teknolojisinin kapsamına; bilgisayar, makine, donanım, araç ve gereç gibi unsurlar girer. Ürün teknolojisi ise patent, know-how ve marka gibi unsurları kapsar.
Girişimci: Girişimci pazardaki bir boşluğu veya ihtiyacı belirleyerek iş fikrine dönüştüren, ayrıca risk üstlenen ve işini kurabilmek için gerekli kaynakları bir araya getirebilen kişidir.
Bu tanımdan da anlaşılabileceği gibi girişimci;
Girişimcilik, ekonomik fırsatların belirlenmesi ile başlayan ve girdi ve kaynakların sağlanarak işletmenin hayata geçirilmesi ile devam eden dinamik bir süreçtir. Bu süreç üç ayrı unsuru içermektedir.
Kurumsal altyapı: Eğitimli, deneyimli ve birikim sahibi, sorun çözme yeteneğine sahip iş gücü.
Bürokrasi ve mevzuat: İşletme kurmadaki güçlükler, kuruluş yeri sorunları, işletme sürecinde karşılaşılan sorunlar, istihdam ve iş gücü sorunları.
Destek programları: Eğitim, danışmanlık, başlangıç sermayesi, diğer finansal destekler, kredi garantisi, teknoloji destekleri, yer temini ve bilgi kaynaklarına erişim.
Başarılı bir girişimcinin sahip olması gereken çeşitli özellikler vardır.
Bu özellikleri kişisel ve davranışsal özellikler olmak üzere iki başlık altında toplamak mümkündür.
Kişisel özellikler; kendine güvenen, kararlı ve azimli, güçlü sezgi sahibi ve ileri görüşlü, çok yönlü, riskleri göze alabilen, belirsizlik altında karar alabilen, atılımcı, iş bitirici, planlı, uyumlu ve lider olarak sıralanabilir.
Davranışsal özellikleri ise; bireyin insan ilişkileri yeteneğine sahip, iyi gözlemci, hayal gücü yüksek, ikna gücüne sahip, bağımsız, çok yönlü ve hızlı düşünebilen, esnek, yaratıcı ve analitik düşünme yeteneğine sahip, yeniliklere açık, iletişim bilgi ve yeteneği kuvvetli, çalışkan, sorumluluk sahibi ve teknik işletmecilik bilgisine sahip olmasıdır.
Yönetici: Klasik tanıma göre yönetici, kâr ve risk başkalarına ait olmak üzere, işletme kaynaklarını işletme amaçlarına yönlendiren kişi olarak tanımlanabilir. Yönetici işletme amaçlarını gerçekleştirirken planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetim işlevlerini yerine getirir. Yönetici, girişimci gibi risk ve kârın üstlenicisi olmayıp, ücret karşılığında girişimci için işletmede çalışan kişidir. Yöneticilerin amacı, daha düşük maliyetlerle daha fazla üretim gerçekleştirerek işletmenin daha fazla kâr elde etmesini sağlamaktır.
Liderlik ve yöneticilik kavramları çoğu zaman birbiri ile karıştırılır. Ancak liderlik, başarılı yöneticilerin sahip olduğu bir özelliktir.
İşletme İlkeleri, İktisada Giriş Ders özetlerinde 5-8 üniteleri sitenize ne zaman koyacaksınız?
editör arkadaşlarımız çalışmaya başladılar, en kısa zamanda aktif edilecektir.
