ÜRETİM FONKSİYONU
ÜRETİM KAVRAMI VE ÜRETİM SİSTEMLERİ:
Üretim Kavramı:Günümüzde üretim faktörlerinin tedarikinden,mal ve hizmetlerin pazara sunulmasına kadar olan tüm faaliyetleri kapsayacak şekilde genişlemiştir.
Üretim Sistemleri:Girdileri mal ve hizmetlere dönüştüren sisteme üretim sistemi denir.
NOT:işletme,yapay bir sistem olarak,belirli amaçları olan,elemanları arasında girdi-çıktı ilişkisi olan ve geri bildirime sahip alt sistemler bütünüdür.
Sinerji:Sistemden ortaya çıkan çıktı,sistem elemanlarının ayrı ayrı yaratabilecekleri çıktıların toplamından çok daha büyüktür.Buna sinerji denir.(2+2’nin 4’ten fazla etmesine sinerji adı verilir)
Sistem yaklaşımı:Probleme ilişkin tüm elemanların göz önüne alınıp incelenerek problemin anlaşılması ve tanımlanması için bir bakış açısıdır.Temel amacı:İşletmenin bütününde gelişme sağlarken,diğer taraftan işletme içindeki tüm faaliyetlerin birbiriyle uyumlu ve etkin işleyişini garanti altına almaktır.
Üretim sisteminin girdileri: Hammadde,malzeme,makine,işçilik,yönetim,sermaye,bi lgi,girişimcilik,enerji.
Girdi ve çıktı arasındaki dönüşüm süreci:Fiziksel,yersel,fizyolojik,psikolojik,kimya sal.
Çıktı:Mal ve hizmet.
Üretim sürecini farklılaştıran elemanlar:
4 tanesi önemlidir.
1)Verimlilik: Çıktı miktarının girdi miktarına oranıdır.
2)Etkinlik:Üretim sisteminin amaçlarını gerçekleştirme derecesidir.
3)Kapasite: Üretim sisteminin gerçekleştirebileceği en yüksek üretim miktarına denir.
4)Esneklik:İşletmelerin değişen talebe cevap verebilme yeteneğine ya da yeni ürün üretimini hızla
gerçekleştirebilme yeteneğine denir.
NOT: Girdilerin çıktıya dönüşümünde 4 değişik değer yaratılır.Bunlar:
a) Şekil değeri: Girdilerin gerçek biçimlerinin değiştirilerek,tüketiciye daha yararlı bir şekle dönüştürülerek yaratılmasıdır.
b) Yer değeri: Ürün sisteminin,ürünü ya da müşteriyi istenilen yere getirmesiyle yaratılır.
c) Zaman değeri: Ürünün müşterinin istediği uygun zamanda müşteriye sunulmasıyla ortaya çıkar.
d) Sahiplik değeri: İki yolla yaratılabilir.Birincisi: Tanıtım ya da reklam yolu ile müşteriye sahip olacağı ürün hakkında bilgi verir. İkincisi: Müşterinin ürüne sahip olmak için dağıtım kanalları aracılığı ile gerekli araçları sağlayarak yaratılmaktır.
ÜRETİM SİSTEMİ TÜRLERİ:
ÜRETİM SİSTEMİ: Buffa tarafından ‘’ekonomik değeri olan bir mal ya da hizmetin üretilmesi için kurulan
insan-makine-malzeme sistemi’’olarak tanımlanır.
Üretim sistemi türleri 10 çeşittir.
Bunlar:El işçiliği sistemi,ev işçiliği sistemi,imalathane sistemi,fabrikasyon sistemi,stoğa üretim,siparişe göre üretim,siparişe göre montaj,kesikli üretim,sürekli üretim ve proje tipi üretimdir.
EL İŞÇİLİĞİ SİSTEMİ:Gelişmiş teknik araç ve gereçler kullanılmadan,el becerisine dayanarak yapılan üretime denir.Bu üretim sistemi,endüstri öncesi dönemde üretilen ürünler için geçerli olan tekniktir.
EV İŞÇİLİĞİ SİSTEMİ: Halı,tekstil,oyuncak,süs eşyası gibi belirli alanlarda uzmanlaşmış ve el becerisine sahip kişilerin kendi yerlerinde,çoğu zaman evlerinde gerçekleştirdiği sistemdir.
İMALATHANE SİSTEMİ:El işçiliğiyle yapılan üretim,evler yerine imalathanelerde daha çok miktarda gerçekleşir.
FABRİKASYON SİSTEMİ: Fabrikasyon sisteminde,imalathane sisteminin aksine,büyük çaplı üretim,geniş kitlelerin talebini karşılamak üzere kurulan bir üretim sisteminde gerçekleşir.
!!NOT: Üretim sistemi,’’üretim yöntemine göre’’ 4 sınıfa ayrılır.Bunlar:
1) Birincil ya da primer üretim: Her türlü ürünün üretiminde kullanılan demir,bakır,bor gibi doğal kaynakların çıkartılması şeklindeki üretimdir.(maden,orman ve petrol işletmelerinin yönetimleri)
2) Analitik ve sentetik üretim: Temel hammaddelerin ayırıcı yöntemlerle işlenerek,birçok ürün üretilmesine analitik üretim denir.(Ham petrolden benzin,şeker pancarından şeker üretimi gibi).Sentetik üretim ise, doğal maddelerin çeşitli birleştirici yöntemlerle farklı ürünlere dönüştürülmesidir.(çelik,bronz,cam gibi ürünler)
3) Fabrikasyon üretim: Doğal hammaddelerden ve diğer maddelerden şekil verme yolu ile yeni ürünler üretilmesidir.(döküm,pres,kesme ve torna gibi)
4) Montaj üretimi: Çeşitli hammadde,yarı mamul ve parçaların sistemli bir şekilde bir araya getirilip yeni ürünler meydana getirilmesidir.(bilgisayar,otomobil,buzdolabı gibi)
Üretim sistemi ‘’talebe göre’’3 sınıfa ayrılır:Bunlar:
1) STOĞA ÜRETİM: Ürünler herhangi bir sipariş olmadan stokta bulundurulacak şekilde üretilmektedir (araba,televizyon gibi uzun ömürlü ürünler)
2) SİPARİŞE GÖRE ÜRETİM: Hangi üründen,ne miktarda ve ne zaman üretileceği müşteriden gelen siparişe göre belirlenen üretimdir.(örneğin eve yaptıracağınız vestiyerin ölçüleri koridora uygun olmalıdır.)
3) SİPARİŞE GÖRE MONTAJ: Bu üretim türünde,müşterilerin istediği ürünü hızlı bir şekilde sunabilmek için siparişe göre üretimle stoğa göre üretim birlikte kullanılır.(toplama bilgisayarlar gibi)
Üretim sistemi ‘’üretim miktarına ve akışına göre’’3 sınıfta toplanır.(kesikli üretim,sürekli üretim ve proje tipi üretim)
1) KESİKLİ ÜRETİM: Farklı ürünlerden az miktarda üretim yapılmasıdır.(mobilya atölyeleri…)Kesikli üretim kendi içinde ‘’parti tipi üretim ve atölye tipi üretim olarak 2’ye ayrılır.
a)parti tipi üretim:Bir ürünün belirlenmiş miktarda,partiler halinde üretilmesidir.
b)atölye tipi üretim:Müşterinin istediği özellikte ürünün,istediği zaman ve miktarda üretilmesidir.Atölye tipi üretim,imalatın yapıldığı sürelerin düzeni bakımından 3 sınıfa ayrılır:
Az sayıda ürünün yalnız bir defa üretilmesi
Az sayıda ürünün talep gelince belirsiz aralıklarla üretilmesi
Az sayıda ürünün belirli aralıklarla dönemsel olarak üretilmesi
Örnek:Makineler,özel elektronik cihazlar,büyük takım tezgahları üretimi atölye tipi üretimdir.
2) SÜREKLİ ÜRETİM:Bu üretimde işletme içindeki makine ve donanım yalnız belirli bir ürünün üretimi için,çok yüksek miktarlarda yapılmaktadır.Kendi içinde ‘’kütle üretimi ve akış üretimi’’ olarak 2’ye ayrılır.
a)Kütle üretimi (montaj hatları): Ürün parçalarının bir iş istasyonundan diğerine sabit bir hızda hareket ettirilmesine denir.(Beyaz eşya,otomobil,deterjan üretimi)
b)Akış üretimi: Makine ve donanım,yalnız bir cins ürünü üretmek için tasarlanmıştır.Başka bir cins ürünün üretimi ya çok maliyetli ya da imkansızdır.(Petrol rafinerileri,çimento,kağıt,şeker endüstrileri)
3)PROJE TİPİ ÜRETİM:Bu üretimde eşsiz tek bir ürün,belirli bir sürede tamamlanmaktadır.Bu ürünün üretiminden sonra aynı ürün bir daha üretilemez,ürünün özelliklerini müşteri belirler,maliyeti çok yüksektir.(köprü inşaası,yük gemisi yapılması gibi)
Proje tipi üretimin özellikleri:
• Tek seferlik büyük ölçekli üretimdir.
• Talep,üretimi şekillendirir.
• Ürün genelde hareketsiz,sabit konumdadır.
• İş gücü kullanım düzeyi değişkenlik gösterir.
• Kullanılan makine,teçhizat ve işçiler ürünün etrafınfa çalışırlar.
• Tek ürünün tamamlanmasıyla üretim sona erer.
İLERİ ÜRETİM SİSTEMLERİ:
Bilgisayar ve robot teknolojilerin üretime girmesiyle oluşmuştur.
Çeşitleri:Esnek üretim,tam zamanında üretim,yalın üretim,bilgisayarla bütünleşik üretim ve grup teknolojisi/hücresel üretimdir.
ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİ:Robotlar,bilgisayarlar ve sayısal kontrollü makineler gibi elemanlardan oluşan,esnek ve değişken müşteri talebine cevap verebilen ,belli bir ürün grubunu düşük maliyetle ve değişik miktarlarda üretebilen ve gelişmeye açık sisteme denir.Bu sistemde tüm kontrol bilgisayar tarafından sağlanır.
TAM ZAMANINDA ÜRETİM: Üretim için gerekli olan malzemenin,gerektiği anda ihtiyaç noktasında bulunmasını sağlar.Sıfır envanteri hedef alır.Japon Toyota firması tarafından uygulanmış ve tüm dünyaya yayılmıştır.Tekrarlı üretim süreçlerine uygulanır.En önemli özelliği stoksuz çalışmasıdır.Temel stratejisi:Üretim hızını artırırken akış süresini azaltmak,performansı iyileştirmektir.
YALIN ÜRETİM:Yalınlık ile müşteriye en çok değer yaratırken,en az kaynak kullanımını amaçlar.Sorumluluğu tüm çalışanlar paylaşır.Kesin olarak ‘kusursuzluğu’ hedef almıştır.
BİLGİSAYARLA BÜTÜNLEŞİK ÜRETİM:Tamamen bilgisayar kontrolünde ürün süreç tasarımı,üretim planlama ve kontrol ve üretim sürecinde kullanılan bireysel ileri üretim teknolojlerinin bir araya getirilmesiyle gerçekleşir.
GRUP TEKNOLOJİSİ/HÜCRESEL ÜRETİM:Hem üretim faaliyetlerinde önemli parti üretimini verimli duruma getirmek,hem de tasarım ve üretim faaliyetlerinin bütünleştirilmesini sağlamaya çalışan bir sistemdir.Hücresel üretimde,her üretim hücresi bağımsız çalışabildiği gibi,tek bir işi de yapmazlar ve farklı görevler de üstlenebilirler.Ürünlerden çalışanlar sorumludur.
Hücresel üretimin faydaları:
• Makine hazırlık süreleri kısalır,üretim kapasitesi artar
• Taşıma maliyetleri ve sipariş bekleme süreleri azalır
• Çalışan tatmini ve çalışanlar arasındaki iş birliği artar
• Kalite yükselir,kontrol kolaylaşır,üretim basitleşir
• Yarı mamul stokları azalır,üretim rotası kısalır
• Otomasyona geçiş kolaylaşır.
ÜRETİM YÖNETİMİ VE KAPSAMI:
Üretim Yönetimi: İşletmenin elinde bulunan malzeme,makine,insan gücü kaynaklarının belirli miktarlardaki ürünün,istenilen niteliklerde(kalitede),istenilen zamanda ve en düşük maliyetle üretimini sağlayacak şekilde bir araya getirilmesidir.Ürün yönetiminde kullanılan planlama ve yöntemler şunlardır:Ürün tasarımı,Üretim planlaması,Malzeme gereksinim planlaması,Kapasite planlaması,Stok kontrol,Kalite kontrol ve Tedarik zinciri yönetimi.
ÜRÜN TASARIMI:Nesneleri,süreçleri,hizmetleri ve bunların sistemlerinin çok yönlü niteliklerini bütün yaşam döngüleri içerisine yerleştirmeyi hedefleyen,yaratıcı bir faaliyettir.
Ürün tasarım sürecinin genel evreleri:
a)Planlama evresi:İlk fikir geliştirme,potansiyel teknik ve pazar konularının analizi,fizibilite değerlendirmesi,tasarım birifinin hazırlanması.
b)Geliştirme evresi:Ayrıntılı pazar ve teknik özellikler,kavram tasarımı,detaylı tasarım,üretim mühendisliği.
c)Üretim ve satış evresi:Üretim ve pazarlama planlaması,el aletleri,test üretimi,pazar denemesi,tam ölçekli üretim,pazara sürülmesi,izlenmesi.
ÜRETİM PLANLAMASI:Gelecek dönemlerdeki üretim faaliyetlerinin ya da üretim miktarlarının düzeylerini ve limitlerini belirleyen bir fonksiyondur.Üretim planlamasının önemli girdileri:talep tahminleri ve müşteri siparişleridir.
Üretim planlamasının 3 temel özelliği ön plana çıkar,bunlar:
1-Geleceğe yönelik olması
2-Planlamanın amacının üretimin gerçekleştirilmesi olması,
3-Rasyonellik ile de üretimin nasıl yapılacağı konusudur.
Üretim Planlaması stratejileri:
a) Talebi izleme stratejisi:Bu stratejide çalışanların işe alınması,işten çıkarılması,fazla mesai ve fason üretim yapılması mümkündür.Avantajı:Stok düzeyinin düşük tutulmasıdır.Dezavantajı:Üretimin düzenli olmamasıdır.Ayrıca iş güvencesi olmadığı için,çalışanların motivasyonu olumsuz etkilenir.
b) Sabit üretim hızı stratejisi:Bu stratejide,planlama dönemimde üretim hızı sabit tutularak,gerektiğinde stoklar kullanılır.Avantajı:Planlamanın kolay olması ve hazırlık maliyetlerinin düşük olmasıdır.Dezavantajı:Elde fazla stok tutulmasıdır.
c) Karma strateji:Bu stratejide de talebi izleme ve sabit üretim hızı stratejilerinin dezavantajları dengelenir.
NOT:Üretim planlaması faaliyetleri 2 ana ve 7 alt grupta toplanır.Ana gruplar:
1. Ön planlama:Üretim geliştirme ve tasarımı,satış tahminleri,iş yeri düzeni,araç politikası ve üretimin ön planlaması çalışması bu aşamada yapılır.
2. Planlama:Bu aşamada planlama kaynakları ile işin hazırlanması ve iş verme faaliyetleri vardır.
Bunlar(alt gruplar):Malzemeler,Yöntemler,iş gücü-makine ve araçlar,iş sırasının belirlenmesi,iş sürelerinin belirlenmesi,yükleme ve çizelgeleme ve iş akışıdır.
Ana üretim planlaması:Müşteri taleplerini karşılamak için üretim,stok ve işgücü düzeylerini,toplam maliyeti en düşük tutacak şekilde belirlemeyi amaçlar.
MALZEME GEREKSİNİM PLANLAMASI (MGP): Bilgisayar destekli bir bilgi sistemidir ve ürün isteklerini zamana bağlı alt montaj,parça,hammadde vb.isteklerine göre dönüştürür.MGP,3 soruyu yanıtlamak için tasarlanmıştır,bu sorular:
• Ne gereklidir?
• Ne kadar gereklidir?
• Ne zaman gereklidir?
MGP’nin 3 temel girdisi: Ana üretim çizelgesi,malzeme listesi ve stok durum dosyasıdır.
KAPASİTE PLANLAMASI: İstenilen miktarda ürünün,istenilen zamanda üretilmesini sağlayacak olan programların duyarlılığı,kapasite değerlerinin gerçeğe yakın olmasıyla sağlanır.
Teorik kapasite: İdeal şartlar altında,belirli bir sürede elde edilen maksimum üretim miktarına denir.
STOK KONTROL:
Stok:İşletmelerin,gelecekteki gereksinimlerini karşılamak için depolanan malzeme anlamına gelmektedir.
Stok kontrolü:İşletme açısından en ekonomik olan stok miktarının işletmenin üretim,satış ve finansal koşullarını da dikkate alarak belirlenmesini ve bu stok düzeylerinin sürdürülmesini gerektirir.
NOT:işletmelerin,stok kontrolünde çeşitli yöntemleri vardır,işletmelerin büyüklüklerine,üretim tiplerine,işletme içi ve dışı diğer faktörlere bağlı olarak kendileri için en uygununu seçerler.
Stok kontrolünde kullanılan yöntemler(önemli):
a) Maksimum-minimum yöntemi:Talebin en yüksek olduğu dönem önemlidir.Siparişte aksamalar olmasın diye gerekli stok miktarına emniyet stoğu da eklenip en düşük stok düzeyi de belirlenir.Stok bu düzeye düşünce sipariş verilir.
b) Yol gösterici sipariş yöntemi:Siparişler belirli dönemlerde periyodik olarak verilir.Sipariş verileceği zaman stok miktarına bakılır.Bu yöntemde sipariş süreleri değişmez ama sipariş miktarları değişir.
c) İhtiyaca göre sipariş yöntemi:İşletmenin üretimde kullanacağı her girdi için eldeki stoğa göre ayrı ayrı sipariş verilir.Önemli olan,ihtiyaç durumuna göre sipariş verilmesidir.
d) Grup halinde sipariş yöntemi:Birçok malzeme grup halinde sipariş edilir,malzemeler grup halinde,değişik zamanlarda ve sabit miktarlarda sipariş edilir.
e) Göz kararı sipariş yöntemi:Stoktaki malzemeler göz kararıyla,kişinin bilgi ve tecrübesine göre belirli bir düzeyin altına düşünce sipariş verilir.
f) Çift kutu kontrol yöntemi:Stoktaki malzemeler kabaca iki bölüme(kutuya)ayrılır.Bir kutudaki mallardan bir kısmı bitince sipariş verilir ve sipariş gelene kadar diğer kutudaki stoklar kullanılır.
g) ABC yöntemi:İşletme,stoklarını önem derecelerine göre 3 kümede sınıflandırır ve her biri için ayrı sipariş politikası uygular.
h) Ekonomik sipariş miktarı:Amaç,en uygun sipariş miktarını bulmaktır.Toplam stok maliyetlerini en düşük düzeyde tutar.
KALİTE KONTROL:Ürünün müşteriler tarafından istenmesii sağlayacak özelliklerde üretilip üretilmediğini kontrol eder ve yasaya uygun olup olmadığını da belirler.Kalite kontrol yapılırken çeşitli yöntemler kullanılır,bu yöntemleri seçerken ürün özelliği,üretim tipi,üretim büyüklüğü gibi faktörler etkili olur.
Kalite kontrol yöntemi 2 ‘ye ayrılır:
a) Yüzde yüz muayene yöntemi: Ürünler teker teker elden geçirilerek kontrol edilir.Bu sayede kesin hatalar ortaya çıkar ama maliyeti yüksek bir yöntemdir.Uzmanlar tarafından yapılır.
b) İstatistiki kalite kontrol: Kabul örneklemesi ve kontrol şemaları olarak 2’ye ayrılır:
• Kabul örneklemesi:Tüm ürünlerin kontrol edilmesi yerine,ana kitleden istatistiksel örnekleme yöntemiyle seçilmiş bir örnek kitle belirlenir ve kontrol edilerek ana kitle hakkında tahminlerde bulunulur.ÖRN:1000 tane vida üretilecekse,bi kısmı alınır kontrol edilir,ona göre karar alınır.
• Kontrol şemaları:Sürecin kontrolü için geliştirilmiş grafiksel yöntemlerdir.Özellikler için ‘’P’’şemaları,değişkenler için ise ‘’X ve R’’şemaları kullanılır.
TEDARİK ZİNCİRİ YÖNTEMİ: Tedarikçiler,üreticiler,dağıtıcılar,toptancılar,pe rakendeciler ve müşterilerden oluşan şebekede,bilgi,malzeme ve finansal akışın yönetimidir.
