Esneklik, bir ekonomik değişkenin bir başka ekonomik değişkene karşı olan duyarlılığının ölçüsüdür.
Esneklik hesaplamaları arz ve talebi daha kesin bir şekilde analiz etmemize izin verir.
Alıcıların ve satıcıların piyasa koşullarındaki değişmelere ne kadar tepki verdiklerini ölçmede kullanılan iyi bir göstergedir.
Talep esnekliklerini, talep edilen miktardaki değişim ve talepteki değişmelerle ilgili olarak 3 kısımda inceleyebiliriz.
Talebin fiyat esnekliği, bir malın talep edilen miktarının, bu malın fiyatı karşısındaki duyarlılığının ölçüsüdür.
Talebin fiyat esnekliğinin işareti talep kanunundan dolayı her zaman eksidir.
Talebin fiyat esnekliği, bir eğri üzerindeki herhangi bir noktanın değerini gösterdiğinden dolayı talebin nokta fiyat esnekliği olarak da bilinir.
Talep eğrisi üzerindeki herhangi bir noktayı değil de, iki nokta arasındaki orta noktanın esneklik değerini hesaplamamız gerektiğinde kullanacağımız yöntem orta nokta yöntemi olarak bilinir.
Orta nokta metodu aslında talebin yay esnekliği olarak bilinir.
Talebin nokta fiyat esnekliğinde bir noktadaki talep esnekliği hesaplanırken, talebin yay esnekliği hesaplanırken talep eğrisi üzerindeki iki nokta arası bir yay olarak düşünülür ve bu bölgenin ortalama esneklik değeri hesaplanır.
Talep fiyat esnekliği katsayısı sıfır ile eksi sonsuz arasında değerler alır.
Tam inelastik talep, fiyattaki değişmenin talep edilen miktarda hiçbir değişmeye neden olmadığı durumdur ve esneklik 0 değerini alır.
Tam esnek talep, fiyattaki küçük bir değişmenin talep edilen miktarda çok büyük değişmeye neden olduğu durumdur ve esneklik sonsuz değer alır.
Birim esnek talep, fiyattaki değişme oranının, talepteki değişme oranına eşit olduğu durumdur ve esneklik 1 değerini alır.
Esnek talep, fiyattaki değişme oranının, talepteki değişme oranından küçük olması durumudur ve esneklik 1’den büyük değer alır.
İn elastik ya da esnek olmayan talep, fiyattaki değişme oranının, talepteki değişme oranından büyük olması durumudur ve esneklik 0 ile 1 arasında değer alır.
Talep esnekliğini etkileyen faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Lüks mallar zorunlu mallara göre daha esnek talebe sahiptir. Malın tatmin ettiği ihtiyacın niteliği olarak adlandırılan zorunlu mal veya lüks mal olmasına göre esneklik değişir.
Yakın ikamesi olan malların talebinin esnekliği alternatif bulunacağından dolayı daha yüksektir.
Piyasaları dar anlamda ve geniş anlamda tanımlayabiliriz.
Dar anlamda tanımlanan piyasada bulunan bir ürünün talep esnekliği geniş anlamda tanımlanan piyasada bulunan bir ürünün talep esnekliğine göre daha esnektir.
Zaman açısından baktığımızda mal ve hizmetler uzun dönemde kısa döneme göre daha esnek bir talebe sahiptir.
Esnekliklerine göre talep eğrileri incelendiğinde; talep eğrisinin eğimi negatiftir ve talep konunu gereğince bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü bir ilişkinin varlığını ifade eder.
Talebin fiyat esnekliği ile talep eğrisinin eğimi birbirine eşit değildir.
Esnekliklerine göre talep eğrilerinin şekilleri şu şekilde olmaktadır.
Talebin esneklik değeri düştükçe talep eğrisi dikleşmekte, talebin esneklik değeri arttıkça talep eğrisi yatıklaşmaktadır.
Negatif eğimli olan doğrusal talep doğrusu üzerinde talep esnekliği her noktada farklı değerler alır.
Doğrusal talep doğrusunun tam orta noktasında talebin fiyat esnekliği 1 değerini alır.
Doğrusal talep doğrusunun orta noktasının sol üst kısmında kalan alanda talebin fiyat esnekliği 1’den büyük değer alır.
Doğrusal talep doğrusunun orta noktasının sağ alt kısmında kalan alanda talebin fiyat esnekliği 1’den küçük değer alır.
Toplam gelir mal veya hizmetin satış fiyatı ile toplam satış miktarının çarpımına eşittir.
Mal veya hizmetin talep esneklik değeri 1’e eşitse fiyattaki düşüş veya artışlar toplam hasılatı değiştirmez.
Mal veya hizmetin talep esnekliği 1’den küçük ise, fiyattaki düşüş toplam geliri düşürür, fiyattaki artış ise toplam geliri arttırır.
Mal veya hizmetin talep esnekliği 1’den büyük ise, fiyattaki düşüş toplam geliri arttırır, fiyattaki artış ise toplam geliri azaltır.
Talebin gelir esnekliği, parasal gelirde meydana gelecek % 1 oranındaki bir değişikliğin talep edilen miktarda meydana getirdiği yüzdesel değişmeyi gösterir.
Gelir esnekliğinde, fiyatlarda herhangi bir değişiklik yoktur.
Gelir arttığında talebi artan, bu nedenle gelir esnekliği pozitif olan mallar, normal mallardır.
Gelir arttığında talebin azalan, bu nedenle gelir esnekliği negatif olan mallar, düşük mallardır.
Bir malın fiyatındaki yüzde değişmenin başka bir malın talep miktarında neden olduğu yüzde değişmeye oranı çapraz talep esnekliği olarak adlandırılır.
Çapraz talep esnekliği 0’dan büyük yani pozitif ise, ikame mal grubuna girer.
Çapraz talep esnekliği 0’dan küçük yani negatif ise, tamamlayıcı mal grubuna girer.
Bir malın arz edilen miktarındaki yüzde değişmenin fiyatındaki yüzde değişmeye oranı olan arz esnekliği olarak tanımlanır. Arz esnekliği üreticilerin fiyat değişiklikleri karşısındaki duyarlılıklarını ölçmektedir.
Arz esnekliği yüksekse, eğer fiyatlar artarsa üreticiler üretimlerini büyük ölçüde arttıracaklarını gösterir.
Arz esnekliği düşükse, eğer fiyatlar artarsa üreticiler üretimlerini çok az arttırabileceğini gösterir.
Arz eğrileri esneklik değerleri arttığı zaman yatıklaşmaktadır.
Arz eğrileri esneklik değerleri azaldığı zaman dikleşmektedir.
Orijinden başlayan arz eğrilerinin esneklik değeri 1’e eşittir.
Arz esnekliğini etkileyen faktörler; üretim faktörlerinin varlığı, teknoloji ve zaman olarak sıralanır.
Üretim faktörlerinin arttırılamaması durumunda arzı sabit olacağından mal fiyatlarında olan değişmeler üreticilerin ürettiği mal veya hizmetin miktarını değiştirmeyecektir.
Teknoloji değişmediği zaman, mal fiyatlarında olan değişmeler üreticilerin ürettiği mal veya hizmetin miktarını değiştirmeyecektir.
Arz esnekliği kısa dönemde uzun döneme göre daha esnektir.
Kısa dönemde eğer talepte bir artış olursa, üretim ölçeği kısıtları içerisinde bir miktar girdi arttırılarak arz arttırılabilir.
Oluşan talep üretim ölçeğinin (kapasitesinin) üzerinde ise bu talebi karşılayacak kadar arz artmadığından arz esnekliği düşük olacaktır.
Uzun dönemde arz esnekliği yüksek olduğundan, artan talep üretim tesis ölçeği arttırılarak karşılanabilmektedir.
Arz ve talep esneklikleri uygulamalarını köyden kente göç durumu için ele aldığımızda, tarımda teknolojik ilerlemelerin köyden kente göç olgusuyla başladığını görürüz.
Köyden kente göç, ekonomik gelişmeyle beraber yaşanan toplumsal gelişmelerden biridir.
Teknolojik ilerlemeler iktisat biliminde ekonomik gelişme ve kalkınmanın temel itici gücü olarak kabul edilir.
Teknolojik ilerlemeler ( tarımda makineleşme gibi) arzın artmasına ve arz eğrisinin sağa kaymasına sebep olarak dengede olan bir piyasada denge fiyatının artmasına ve denge miktarının artmasına sebep olur.
Tarım ürünleri talebi inelastik ise, böyle bir durumda fiyattaki azalmalar toplam gelirde azalmaya sebep olur.
Teknolojik ilerlemeler, rekabetçi piyasalar olan tarımsal ürünlerin arzını arttırır ve arzdaki bu artış veri talep altında tarımsal ürünlerin fiyatlarını azaltır.
Teknolojik ilerlemeler sonucu tarımsal ürünlerin fiyatlarındaki azalış, rekabetçi piyasalarda üreticilerin (çiftçilerin) toplam gelirinde azalmaya ve ticaret hadlerinin çiftçiler aleyhine çalışmasına neden olarak nisbi durumu kötüleşen çiftçilerin köyden kente göçmesine neden olur.
OPEC petrol kısıntılarını esneklik açısından değerlendirdiğimizde, petrolün kısa dönem arz ve talebinin inelastik olduğunu görürüz.
OPEC kısıntıya gittiği zaman, arz eğrisi sola kayacak, denge fiyatı artacak ve denge miktarı azalacaktır.
Petrol fiyatları arttığı zaman, üretici ve satıcıların toplam gelirlerini arttırırken Türkiye gibi ülkelerin petrol giderlerini arttıracaktır.
Konunun gerçek hayattaki uygulamaları ele alındığında karşımıza sıkça çıkan ilginç bir durum; neden AVM’lerde hep fiyat indirimleri yapıldığı sorusudur.
Gerçek hayattan bir başka aklımıza takılan soruda; neden devlet hep benzin, doğalgaz, sigara ve alkol gibi ürünlerin vergi oranlarını veya fiyatlarını arttırdığıdır.
Toplumda Vergi Yükü Kime Yüklendiği sorusu en son tartışılırsa aşağıdaki sonuç ortaya çıkar.
