Talep, belli bir dönemde, farklı fiyatlardan tüketicilerin satın almak istedikleri ve satın alabilecekleri mal miktarlarıdır. Bir malın talebinden söz edebilmek için hem satın alma isteğinin hem de satın alma gücünün olması gerekir. Talep edilen miktar ise, yine belirli bir dönemde, belirli bir fiyattan, tüketicilerin satın almak istedikleri ve satın alabilecekleri mal miktarını ifade eder.
Bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ilişkiyi talep yasası açıklar. Talep yasasına göre diğer değişkenler sabitken (ceteris paribus) yüksek fiyat düzeylerinde talep edilen mal ve hizmet miktarının daha düşük veya daha düşük fiyat düzeylerinde tüketicilerin mal veya hizmet talebinin daha yüksek olacağını ifade eder. Bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü ilişki vardır.
Talep şedülü ise, diğer faktörler sabitken, talep edilen ürünün fiyatı ile miktarı arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır.
Ürünün fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ilişkiyi ortaya koyan grafik talep eğrisini verir. Talep eğrisi, malın fiyatının değişmesi sonucu ortaya çıkan gelir ve ikame etkileri nedeniyle azalan eğime sahiptir. İkame etkisi, malın fiyatının artması durumunda, ilgili malın diğer mallara göre nispeten pahalı olması nedeniyle daha az talep edilmesidir. Gelir etkisi ise, malın fiyatı arttığında tüketicinin satın alma gücü azalacağı için hem fiyatı artan hem de diğer mallardan satın alabileceği miktarlar azalır.
Piyasa talep eğrisi, her bir fiyat düzeyinde bireysel talep edilen miktarların yatay olarak toplanmasıyla elde edilir. Bu eğri diğer değişkenlerin sabit olduğu varsayımı altında, bir malın fiyatındaki değişmelerin talep edilen miktarda yaratacağı ters yönlü değişmeleri ortaya koyar. Piyasa talep eğrisi de aynı bireysel talep eğrisi gibi negatif eğimlidir ve bir malın fiyatıyla talep edilen miktarı arasındaki ters yönlü ilişkiyi gösterir.
Talep eğrisinde sağa doğru kayma talepteki artışın, sola doğru kayma talepteki azalışın göstergesidir. Talep eğrisini kaydıran etmenler; gelir, malla ilişkili malın fiyatı, zevk ve tercihler, beklentiler ve alıcı sayısıdır.
Diğer şartlar sabitken, gelir artışı durumunda talebi de artan mallara normal mal denir. Gelir artışı durumunda talebi azalan mallara düşük mal denir.
Eğer bir malın fiyatındaki düşüş diğer malın talebinde bir azalışa neden oluyorsa bu iki mal ikame mallardır. Örneğin tereyağı-margarin ikame mallardır. Bir malın fiyatındaki düşüş diğer malın talebinde artışa neden oluyorsa bu iki malın tamamlayıcı mallar olduğu söylenir. Örneğin çay-şeker tamamlayıcı mallardır.
Talepteki değişme ile talep edilen miktardaki değişme farklı şeylerdir. Bir malın fiyatındaki değişmeler talep edilen miktarda değişikliğe, fiyat dışındaki faktörlerdeki değişmeler ise talepte değişmeye neden olur.
Arz, belirli bir dönemde, üreticilerin çeşitli fiyatlarda ürettikleri ve satmak amacıyla piyasaya sundukları mal miktarlarıdır. Eğer sadece belirli fiyattan üretilmek ve satılmak istenen miktar söz konusu ise ona da arz edilen miktar denir.
Bir malın arz edilen miktarı ile fiyatı arasındaki ilişki arz yasası ile ifade edilir. Arz yasasına göre, bir malın fiyatı arttıkça arz edilen miktarı da artar, azaldıkça azalır. Dolayısıyla bir malın arz edilen miktarı ile fiyatı arasında pozitif ilişki vardır.
Diğer değişkenler sabitken, bir malın fiyatındaki artış arz edilen miktarında artışa ve fiyattaki azalış arz edilen miktarda azalışa sebep olur. Fiyat ile arz edilen miktar arasındaki bu doğrusal (pozitif) ilişkiye arz kanunu denir.
Arz şedülü, diğer faktörlerin sabit olduğu varsayımı altında, mal veya hizmetin fiyatı ile üretilecek miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren tablodur.
Bir malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasındaki pozitif ilişkiyi ortaya koyan grafik arz eğrisini verir.
Piyasa arz eğrisi diğer değişkenlerin sabit olduğu varsayımı altında, bir malın fiyatındaki değişmenin arz edilen mal miktarındaki aynı yönlü değişikliği ifade eder.
Bir maldan üreticilerin belli bir dönemde ne kadar üreteceğini etkileyen faktörler; malın fiyatı, girdi fiyatlarındaki değişmeler, teknolojideki değişmeler, üreticilerin beklentileri, vergi ve sübvansiyonlar ve üretici sayısıdır.
Bir malın fiyatındaki değişmeler, ceteris paribus varsayımı altında, o maldan arz edilecek olan mal miktarını aynı yönde değiştirir. Malın fiyatındaki artışlar arz edilen miktarı arttırır, fiyattaki azalışlar ise arz edilen miktarda azalmaya sebep olur. Fiyatla arz edilecek mal miktarı arasındaki bu pozitif ilişkiye arz kanunu denir.
Fiyattaki değişmeler arz edilen miktarda değişmeye sebep olur ve arz eğrisi üzerinde harekete sebep olur.
Fiyat dışındaki faktörlerdeki değişmeler arzda değişmeye sebep olur ve arz eğrisini sağa veya sola kaydırır.
Arz edilen miktardaki değişme ile arzdaki değişme aynı şeyler değildir. Fiyattaki değişmeler arz edilen miktarı değiştirir ve arz eğrisi üzerinde harekete sebep olur. Fiyat dışındaki faktörlerdeki değişmeler ise arzda değişmeye sebep olur ve arz eğrisinin tamamıyla sağa veya sola kaymasına sebep olur.
Arz eğrisinde sağa doğru kayma arzda artışın, sola doğru kayma arzda azalışın göstergesidir.
Arz eğrisini sağa veya sola kaydıran etmenler; girdi fiyatlarındaki değişmeler, teknolojik gelişmeler, beklentiler, üretici(satıcı) sayısındaki değişmeler, vergi ve sübvansiyonlardır.
Bir malı üretmek için kullanılan işgücü, toprak, hammadde, sermaye gibi girdilerden herhangi birinin fiyatındaki azalma üretim maliyeti azaltmakta ve üretimin daha karlı olmasını sağlayarak üretimin artmasına sebep olur. Böylece arz eğrisi sağa doğru kayar. Malın arzı ile girdi fiyatları ters yönlü ilişki içerisindedir.
Teknolojik gelişme sonrasında, üreticiler belirli bir miktar malı daha düşük maliyetle ya da aynı miktar kaynaklarla daha fazla mal üretme kapasitesi kazanırlar. Her iki durumda da maliyet azalması nedeniyle üreticinin kar marjı artar ve dolayısıyla arz da artar.
Bir üreticinin gelecekte ürettiği malın fiyatının artacağı beklentisi varsa üretimini gelecekte arttırmayı planlayabilir, bu da arz eğrisini sağa kaydırır.
Bir ürünü daha çok üretici üretmeye kalkarsa üretilen mal miktarı artar ve arz eğrisi sağa kayar.
Devletin topladığı vergiler üretim maliyetlerini arttırmakta ve daha az üretim yapılmasına neden olur. Bu durum arz eğrisini sola doğru kaydırmaktadır. Sübvansiyonlar ise devlet tarafından üreticilere yapılan para transferi şeklinde düşünülebileceğinden üretim maliyetlerini azaltmakta, üretim miktarlarını arttırıp arz eğrisini pozitif yönde etkilemektedir.
Arz eğrisi üzerinde hareketlenmeye yatay ve düşey eksenlerden birinde yer alan değişkenler sebep olurken, arz eğrisindeki kaymaya girdi fiyatlarındaki, üreticinin kullandığı teknolojideki, geleceğe ilişkin beklentilerindeki ve piyasadaki üretici sayısındaki değişiklikler sebep olur.
Herhangi bir mal veya hizmetin piyasa dengesi, o mal veya hizmetin piyasa arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada oluşur.
Talep edilen mal miktarını arz edilen mal miktarına eşitleyen fiyata piyasa denge fiyatı ve denge fiyatında arz ve talep edilen mal miktarına da piyasa denge miktarı denir. Denge noktasında bir malın arz edilen miktarı ile talep edilen miktarı eşit olduğundan piyasaya gelen bütün mallar satılmış olur böylece piyasa denge fiyatı aynı zamanda piyasayı temizleyen fiyat olarak da bilinir.
Talep fazlası, talep edilen miktarın arz edilen miktarı aşması durumunda ortaya çıkar. Arz fazlası ise arz edilen miktarın talep edilen miktarı aşması durumunda ortaya çıkar. Arz fazlası söz konusu olduğunda üreticilerin satmayı arzu ettikleri her miktarı satmaları söz konusu olamaz. Talep fazlası olduğunda fiyatlar üzerinde artma yönünde baskı oluşurken, arz fazlası durumunda fiyatlar üzerinde düşme yönünde baskı oluşur. Piyasa dengesinde ne arz ne de talep fazlası oluşur.
Piyasa dengesi, piyasa talep ve arzındaki değişmeler veya her ikisindeki değişmeler sonucu değişir.
Piyasa arzı sabitken, normal bir mal için tüketicinin gelirinin artması nedeniyle talepteki bir artış, yani talep eğrisinin sağa doğru kayması, hem de denge fiyatının hem de denge miktarının artmasına neden olur. Yine piyasa arzı sabitken, malın tamamlayıcısı olan bir mal fiyatının artması nedeniyle bu malın talebi azalıp sola doğru kayacaktır. Arz sabitken talepteki değişme denge miktar ve fiyatını aynı yönde değiştirir.
Piyasa talebi sabitken, arzın artması durumunda, denge fiyatı azalırken denge miktarı artar. Arzın azalması durumunda ise denge fiyatı artarken, denge miktarı azalır. Talep sabitken arzdaki değişme denge fiyatında tam tersi bir değişme yaratırken; miktarı aynı yönde değiştirir.
Arz ve talebin aynı anda artıp azalması durumunda ise, eğer arz talepten fazla değişirse fiyata ne olacağını arz değişmesi, ama aksine talep arzdan nispeten daha fazla değişirse talepteki değişme belirleyecektir. Eğer arzdaki artış, talepteki artıştan fazla olursa, denge fiyatı düşerken, denge miktarı artacaktır.
