ÜNİTE 3
TÜRKİYE’DE MEŞRUTİYET DÖNEMLERİ
I.Meşrutiyet Döneminde Siyaset
1876 yılında ilan edilen Kanun-i Esasi ile Osmanlı, İslam Dinini resmi din olarak kabul etmiştir. Yine bu dönemde okullara din dersleri konulurken, hükümdara da “ahkam-ı şer’iye”yi yürütme görevi verilmiştir. Ayrıca Şeyhülislam devlet örgütü içerisine alınmış, Adli yasama kurumlarının yanında şer’i mahkemelere de yer verilmiştir. Bunların yanı sıra Ayan Meclisine İslami ilkelere aykırı yasaların reddedileceği maddesi konulmuş ve ayrıca padişah İslam’ın koruyucusu olarak bul edilmiştir.
II.Aldülhamid İslamcılık politikasını takip ederek hem devlet içinde hem de Müslüman dünyasında saygınlık ve güç kazandığını düşünerek, politikalarını bu zemin üzerinden geliştirmeye başlamıştır. İslamcılık politikası üç ana hedef olarak tanımlabilir: Bunlardan biri, Osmanlı Müslüman tebaasını “İslam” bayrağı altında toplamak, ikincisi dış ülke
Müslümanlarının Halifelik makamı etrafında toplanmasını temin ederek mevcut problemlerin çözümünde karşılıklı deste ve yardım temini, üçüncü ise, Sünnilik ve Şiilik arasında bir yakınlaşma ve birlik meydana getirerek yine Orta Doğu’daki İngiliz planlarını sonuçsuz bırakma ve hususta Hindistan Şiilerinin de siyasi desteğini temin etmektir. II.Aldülhamid’in İslamcılığı, o günün şartları çerçevesinde Arap yarımadası, Mısır, Suriye ve Yemen’deki Arap
milliyetçi akımlarına karşı geliştirilmiş olan birleştiridi bir siyasi akımdır.
II.Aldülhamid Dönemi’nde gerek Osmanlı gerekse de İslam coğrafyası genelinde İslamcı politikalarının istenilen ölçüde başarılı olduğunu söylemek mümkün olmamakla birlikte, ciddi bir Osmanlı ve halife sevgisinin oluşmuş olduğu tespit edilebilmektedir.
II.Aldülhamid, iktidarının ilk günlerinden itibaren teknolojik gelişmelere ciddi destek vermiştir. İlk telgraf hattı 1855’te Kırım Savaşı sırasında açılmış olmasına rağmen, sadece II.Abdülhamid Dönemi’nde 30 bin km’den fazla telgraf hattı çekilmiştir.
I.Meşrutiyet Döneminde Eğitim ve Kültür
Kanun-i Esasi, Türk demokrası tarihi açısından olduğu kadar, eğitim tarihi açısında da çok büyük bir öneme haiz olup üç maddesi eğitim hakkındadır.
15.madde: Öğretim işini herkes özgürce yapabilir; ilgili kanuna uymak şartıyla her Osmanlı vatandaşı genel ve özel öğretim yapmaya izinlidir.
16.madde: Ülkedeki çeşitli dinsel inanışlardaki toplumların din ve inanışlarına ilişkin öğretim yöntemi ve biçimine dokunulmayacaktır.
17.madde: Osmanlı bireylerinin tümü için ilköğretim mecburi olacaktır.
Maarif Nizamnamesinin en önemli uygulamalarından biri “İstatisik Kalemi” ‘nin kurulmuş olmasıdır.
II.Aldülhamid eğitim seferberliğine kaynak yaratmak için 1883 yılında, 1866’dan beri Ziraat Bankaları’na sermaye sağlamak için aşar vergisine konulmuş olan onda birlik İane Vergisini, %39’a çıkartmıştır. Bu şekilde meydana gelen fonun üçte ikisi tarımsal gelişmeye ayrılırken geriye kalan üçte biri de Maarif Hisse-i İanesi adıyla yeni devlet okullarının yapımına ayrılmıştır.
II.Meşrutiyet Dönemi Seçimleri ve Meclis-i Mebusan Çalışmaları
Meclislerin toplantıya çağrılması ile başlayan II.Meşrutiyet Dönemi’nde dört genel seçim yapılmıştır. 1908, 1912, 1914 ve 1919 yıllarında yapılan genel seçimlerle oluşan Meclis-i Mebusan, 1908-1912, 1912, 1914-1918 ve 1920 döneminde faaliyet göstermiştir.
Mısak-ı Milli’yi kabul eden son Osmanlı Mebusan Meclisi, 1920 yılındaki meclistir. 1920 meclisi Padişah Vahdettin tarafından İtilaf güçlerinin baskısı karşısında kapatılmıştır.
1908 Seçimleri ve Meclis-i Mebusan
Cemiyetler Kanunu, Serseri Kanunu ve Toplantı Kanunu bu meclis tarafından çıkarılmıştır. 1908 meclisi, 1876 Kanun-i Esasi’nın bazı maddelerini değiştirmiş ve yeni bazı maddeler eklemiştir. Bunlardan biri ise, padişahın hak ve yetkilerinin sınırlandırılmasıdır. Değişiklikle Padişah’ın, tahta çıkışında hükümlere uyacağına, vatana ve millete sadakat edeceğine dair yemin etmesi şartı getirilmiştir. V.Mehmet Reşat, Padişahlığı meclis tarafından onaylanan ve
mecliste yemin eden ilk padişah olmuştur.
1912 seçimleri gerçek manada ilk çok partili seçim olma özelliğinin yanında, ilk erken seçim özelliğine de sahiptir. 1912 seçimlerine iki parti, İttihat ve Terakki ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası katılmıştır. Tarihe “sopalı seçimi” diye geçen bu seçim sonucunda meclis, ilk çalışmasını 18 Nisan 1920’de yapmıştır.
1914 Seçimleri ve Meclis-i Mebusan-ı
Ocak ve Nisan ayları arasında yapılan 1914 seçimlerine tek parti olarak İttihat ve Terakki Fırkası katılmıştır.
II.Meşrutiyet Dönemi’nin en uzun ömürlü meclisi 1914 meclisidir. 1914 Meclisi döneminde Miladi Takvim’in kabul edilmiştir.
Meclis komisyon çalışmaları sonunda kadına erkek karşısında ve kanun nezdinde önemli bir takım haklar sağlayan Hukuk-i Aile Kararnamesini 1 Mart 1916’da çıkartmıştır. Bu kararname İslam Aile Hukuku alanınd yapılan ilk resmi düzenleme olmuştur. Bu kararname 19 Haziran 1919’da kaldırılmıştır.
II.Meşrutiyetin Cumhuriyet dönemine intikal eden birikimlerinin en önemlisi ve olumlusu Hakimiyet-i Milliye için önemli bir adım sayılan çok partili sistem ve seçim geleneğini başlatmasıdır.
Türk-İtalyan Savaşa: Trablusgarp
19.yy. sonlarında birliğini kurmuş olan talya, Osmanlı eyaleti olan Trablusgarp’ı kendi ekonomik çıkartları doğrultusunda sömürgesi haline getirmek istemektedir. Bu amacına ulaşma yolunda Fransa ile 1900 yılında bir anlaşma yapmış, Fransa’nın Fas’taki nüfuzuna karşılık kendisinin de Trablusgarp üzerindeki nüfuz tanınmıştır. 1901 yılında İngiltere, 1902’de Avusturya, 1909’da da Rusya, İtalya’nın Trablusgarp üzerindeki çıkarlarını tanımıştır.
İtalya 29 Eylül 1911 tarihinde Osmanlı’ya savaş açtığını ilan etmiştir.
İtalya, Trablusgarp’a yöneldiğinde bölgedeki Osmanlı birliklerinin durumu yetersizdi. Diğer yandan da Osmanlı
Devletinde, iktidar ve muhalefet arasında çatışmalar vardı. Yemen’de, Makedonya’da, Arnavutluk’ta isyanlar çıkmış, Devlet, ekonomik anlamda da ciddi sıkıntılar içindeydi.
Mustafa Kemal, Enver ve Fethi beyler Trablusgarp’a gitmişlerdir. Bu esnada Balkan savaşının başlaması Osmanlı’yı, zaten yetersiz olan birlikleri ile birlikte zor durumda bırakıyordu. Dolayısıla Ekim 1912’de imzalanan Uşi Antlaşması’yla da Osman Devletinin Trablusgarp egemenliği sona ermiş, Kuzey Afrika’daki siyasi varlığı son bulmuştur.
Trablusgarp’taki başarılarından dolayı Mustafa Kemal Binbaşlığa terfi etmiştir.
Balkan Savaşları
Balkan Devletleri, Rusya’nın tahrik ve desteğiyle Bulgaristan başta olmak üzere, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ Osmanlı Devletinin elinde olan Rumeli topraklarını paylaşmak için aralarında ittifak yapmışlardı. Osmanlının askeri, idari, siyasi ve iktisadi anlamında yetersiz olmasından dolayı bunu fırsat bilerek 8 Ekim 1912’de Karadağ savaş ilanı ile I.Balkan savaşı başlamıştır.
Arnavutluk bağımsızlığı ilan etmiştir. Osmanlı, Bulgaristan’la 3 Aralık 1912 tarihinde ateşkes yapmıştır. Ancak anlaşma sağlanamamıştır. I.Balkan savaşı sonrası imzalanan Londra Antlaşması, Osman’yı Balkanlardan çıkartmıştır.
Balkan devletlerinin aralarında anlaşamamaları sonucunda çıkan II.Balkan savaşı esnasında Osmanlı, Kırklareli ve Edirne’yi kurtarmıştır.
14 Kasım 1913 Atina Antlaşması ile Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.
